Ted van Lieshout - Ommouw me

Wij willen aan

Omarm me

met je mouwen.

Ommouw me,

Mij, o, arme. (p. 9)

 

Wie wijdt er nu poëzie aan kleren?  Ted van Lieshout (Eindhoven, 1955) doet het. In Ommouw me staan gedichten, in beeld en taal, bedoeld voor alle leeftijden. Van Lieshout probeert betekenis te geven aan het belang van kledingstukken en schoeisel. Ze zijn niet alleen belangrijk voor ons, wij zijn het ook voor onze kleren. Om de woorden van Van Lieshout te gebruiken: ‘Jij bent de ziel van je kleren.’

Zoals altijd brengt Van Lieshout zijn poëzie op een originele, vernieuwende manier. Verrassende vondsten vertellen over dierbare herinneringen, identiteit, troost en verlangen. In tekst maar ook in visuele vondsten als het korte etiketgedicht; met humor, ernstig, uitdagend.

Van Lieshout kwam op het idee voor het schrijven van dit boek doordat hij moeilijk afstand kan doen van kleding. Niet alleen van zichzelf, maar ook van familieleden. In een nawoord licht hij dit toe:

‘Ik heb altijd het idee gehad dat de kleren die je uitgedaan hebt zich op de een of andere manier herinneren dat jij erin hebt gezeten. Ik dacht: die kleren zijn eigenlijk een gedicht waaruit iemand verdwenen is. En zo kwam ik ertoe om een dichtbundel te maken met kleren in de hoofdrol.’

En dus is er aandacht voor zijn mooiste trui op het omslag. Maar ook de pet van zijn vader die overleed in 1963.

 

Ik heb nog vaders pet, alleen,

hij past me niet. Hij is te klein.

Hoe kan het hoofd van een zoon

groter dan dat van een vader zijn?

(‘Ik pas mijn vader’, p. 23)

 

Speciale aandacht is er voor de jongere broer van Van Lieshout die in 1979 stierf. Het is deze broer die Ted inspireerde tot het schrijven van de roman Gebr. (Van Goor, 1996). In het hoofdstuk ‘Wij zijn bewaard’ lezen we de gedichten die hij schreef bij kledingstukken van wijlen zijn broer als diens roze kleuterwanten, een muts en een paarse broek.

 

Ik wou het eerst niet weten, maar

nu hij dood is wel: hier heeft het vel

van mijn broer tegenaan gezeten.

 

(‘Binnenstebuiten’, p. 82)

 

Wat is Ted van Lieshout toch een getalenteerd schrijver! Echt een fascinerend boek, in woord én in beeld. Deze bundel mag u uw leerlingen niet onthouden! Een ding staat vast: na lezing kun je geen kledingstuk meer achteloos weggooien…

Voor zijn werk kreeg Ted onder meer de Woutertje Pieterse-prijs, de Gouden en negen Zilveren Griffels en voor zijn gehele oeuvre de Theo Thijssen-prijs.

Lieshout, T. van (2024) Ommouw me. Amsterdam: Uitgeverij Leopold. Isbn 978 90 258 8415 4 € 19,99, 96 blz.

Mireille Geus & Evy van Guyse - Papa, ik mis je

Papa, waar ben je?

Dood was voor mij een vreemde

hij stelde zich niet voor

maar kwam gewoon binnen

en sloop naar mijn vaders kantoor (p.13)

 Deze strofe is overgenomen uit het gedicht ‘Bezoek’ in de bundel Papa, ik mis je van Mireille Geus en Evy van Guyse. De uitgave bevat een reeks aangrijpende gedichten over verlies, verdriet en liefde, geschreven vanuit het perspectief van een kind dat geconfronteerd wordt met het ergste dat hem of haar kan overkomen, te weten de dood van een ouder.

Mireille Geus onderscheidt in het rouwproces van de hoofdpersoon na het overlijden van de vader meerdere stadia. Eerst is er het niet willen geloven, de glasharde ontkenning. Dan volgt een periode van boosheid, ruzies en woede. Tegen beter weten in wordt er vervolgens onderhandeld, zo van ‘alles wat me lief is, geef ik op als ik jou daarmee terugkrijg.’  De ik-figuur belandt daarna in een depressie, heeft nergens meer zin in. En uiteindelijk komt het besef dat het leven doorgaat, zelfs zonder vader en is er berusting, aanvaarding.

 

Ik heb de hele dag

al trek

in de drop

waar mijn vader dol op

is

 

was

 

mijn vader is

verleden tijd

(‘Trekdrop’, p. 54)

 

Het is in deze volgorde dat de 21 gedichten voorbijkomen, telkens gekoppeld aan de fase waarin de ik-figuur zich op dat moment bevindt. Dat komt binnen! Gevoelens van ongeloof, wanhoop, woede…  Als lezer voel je de algehele malaise die geleidelijk bezit neemt van de hoofdpersoon. Tot het moment van acceptatie aanbreekt en de herinneringen en de liefde het winnen van het verscheurende gemis.

Een weergaloos mooi boek, op indrukwekkende wijze geïllustreerd door Evy van Guyse.

Een suggestie voor degene die de gedichten een plek wil geven in zijn of haar les. Ik benoemde in een eerste klas van tevoren de verschillende fases zoals Geus die hanteert, lichtte de structuur van vertellen in de bundel nader toe. Daarna las ik enkele gedichten voor en toonde de bijbehorende illustraties. In een dialoog met de leerlingen bepaalden we bij welke stap in het rouwproces het gedicht het best paste: ontkenning, woede, onderhandelen, depressie of aanvaarding.

Mireille Geus (Amsterdam, 1964) won voor haar jeugdboek Big in 2006 de Gouden Griffel en vierde vorig jaar (2023) haar twintigjarig jubileum als schrijfster.

Geus, M. (2023) Papa, ik mis je. Illustraties van Evy van Guyse. Rotterdam: Lemniscaat b.v. Isbn 978 90 477 1520 7 € 15,99, 48 blz.

Theo Olthuis - Vliegen zonder vleugels

In memoriam

Oud-onderwijzer Theo Olthuis (Amsterdam, 1941)  schreef vanaf 1978 teksten voor jong en oud voor theater en televisie. Daarnaast schreef hij liedjes en gedichten. Zijn laatste dichtbundel voor kinderen dateert uit 2022. Bij Uitgeverij Ploegsma verscheen Vliegen zonder vleugels. Deze uitgave bevat een selectie van gedichten die eerder verschenen bij dezelfde uitgever, aangevuld met een twintigtal nieuwe gedichten. Aron Dijkstra maakte er sfeervolle illustraties in kleur bij.

De gedichten gaan over alledaagse, voor kinderen herkenbare gebeurtenissen. Zoals een bezoek aan de kapper, ruzie, een plotseling opkomende driftbui en het verlies van een geliefd huisdier. De gedichten zijn met name geschikt voor nog jonge kinderen, maar een enkel gedicht is zeker ook de moeite waard voor leerlingen in de brugklas. Zoals het prachtige gedicht over vriendschap,’ Vrienden’.

 

Als je

in mijn arm knijpt

Op het juiste moment…

Als je zegt

wat ik net wil gaan zeggen.

Als je zwijgt

over wat ik net wil verzwijgen.

Als ik je aankijk,

scheel of vierkant

en jij spiegelt

met een knipoog terug,

weet ik:

dat kan alleen

bij jou.

Op 28 maart van dit jaar overleed Theo in zijn woonplaats Bergen (NH). Geheel in stijl nam hij in een overlijdensbericht in het Noordhollands Dagblad afscheid met dit ontroerende vers:

Niet veel groters

dan de kleine dingen.

- Kwijt geraakt

moest hij eerst

weer ouder worden

voor hij terug vond

wat hij al wist als kind.

Een groot schrijver is niet meer. Theo Olthuis, hij ruste in vrede.

 

Olthuis, T. (2022) Vliegen zonder vleugels. Illustraties van Aron Dijkstra. Amsterdam: Uitgeverij Ploegsma. Isbn 978 90 216 8190 0 € 17,99, 48 blz.