Marita de Sterck - Harde hand

Mira, studente archeologie, heeft een afspraak met het asiel waar ze vrijwilligerswerk doet. Ze krijgt er de persoonlijke zorg over een sterk getraumatiseerde hond. Eerdere adoptiepogingen liepen op niets uit met zelfs een bijtincident tot gevolg. Mira mag Turbo, zoals de hond heet, mee naar huis nemen ook al denkt haar collega Tom er het zijne van. Dat is niet voor niets. Turbo was destijds door een natuurinspecteur meer dood dan levend gevonden in het bos, sterk vermagerd, gewond en vastgebonden aan een boom. Zeer vermoedelijk afgedankt door een brute jager. Maar Mira is duidelijk: 

‘Zelfs de moeilijkste hond verdient een warme thuis (…).’ (p.8)

Mira heeft een zwak voor het dier dat graag in haar gezelschap is. Ze hoort mensen in haar omgeving wel vaker zeggen dat Turbo en zij soulmates zijn, verwante zielen.

‘Voor deze hond zou ik vechten.’ (p. 8)

De verwantschap is, gelet op Mira’s eigen verleden, niet zo vreemd.  Mira heeft een tragisch verleden en ze is, begin twintig, nog altijd niet vrij van angsten. Zo blijkt Mira een schuilnaam voor Sara, haar werkelijke naam.

Turbo kan slecht alleen zijn en het helpt daarom dat Mira een baan vindt als thuiswerker. Ze wordt freelancejournalist bij een streekkrant waar zij met haar ervaring in het dierenasiel stukjes schrijft over honden. Interviews met jagers gaan haar wellicht helpen degene te vinden die Turbo heeft mishandeld. Want dat is haar doel. Het opsporen van de dierenbeul die Turbo heeft mishandeld, hem confronteren met zijn daden.

In een tweede verhaallijn maken we kennis met Stan, een oude jager, die er barbaarse opvattingen op nahoudt als het gaat om de opvoeding van zijn nog jonge hond Barka. Het is de lezer al snel duidelijk dat Barka en Turbo dezelfde hond zijn.

Langzaam maar zeker groeit de geschiedenis naar een climax waarvan ik het einde uiteraard niet verklap.

De schrijfster wisselt voortdurend van perspectief en zo wordt het mogelijk dat je inzicht krijgt in het gedachtengoed van beide hoofdpersonen, Mira en Stan. De mishandeling van de hond kan bij niemand op genade rekenen, maar de lezer komt er wel achter dat de jager flinke deuken opliep gedurende zijn jonge jaren, dat hij echte liefde nooit heeft ervaren. Stukje bij beetje geeft De Sterck eveneens informatie prijs over de nare ervaringen die Mira had in haar jeugd en het is knap hoe zij de therapeutische wisselwerking beschrijft tussen de vrouw en haar hond, alle twee flink beschadigd geraakt door het leven.

Een knap geconstrueerde psychologische roman geschreven in dat bloemrijke authentieke Vlaamse taalgebruik van Marita de Sterck (Antwerpen, 16 augustus 1955) zoals we dat ook kennen uit haar eerdere verhalen als De hondeneters (2009) en Valavond (2014). Een verhaal dat nog lang in je hoofd blijft zitten, niet in de laatste plaats ook dankzij de illustratie op de voorzijde van de cover van het boek.

De Sterck, M. (2023) Harde hand. Amsterdam - Antwerpen: Em. Querido’s Uitgeverij. Isbn 978 90 451 2873 3 € 17,99, 181 blz

Anna van Praag - Jona

Jona, zestien jaar oud, woont met zijn vader en grootmoeder in een Amsterdams hofje. Dat is een mooie constructie, want oma worstelt met gezondheidsproblemen en zo kunnen Jona en zijn pa op haar letten. Ze leiden een rustig en teruggetrokken leven met als terugkerend patroon hun joodse rituelen. Dat verandert totaal zodra Jona  in het examenjaar voor zijn profielwerkstuk wordt gekoppeld aan de flapuit Elin en de eigengereide Lucas. Het onderwerp van het profielwerkstuk – de mentor wil dat ze er een filmdocumentaire van maken -  is namelijk Jona’s grootmoeder. Ze heeft beginnende alzheimer en praat steeds over haar geliefde Simon terwijl Jona nog nooit van een Simon heeft gehoord. Oma was ooit gehuwd met Ben, al enige tijd terug overleden evenals Jona’s moeder Mirjam die elf jaar geleden na een ruzie het huis uitrende en verongelukte door een aanrijding met een auto. Deze dramatische gebeurtenis is als een eerste herinnering van de hoofdpersoon in een soort van proloog  in het verhaal opgenomen en zegt meer over de bijzondere relatie tussen de onzekere en gevoelige Jona en diens strenge vader.

‘Misschien is zijn vader eerst naar buiten gegaan?

Jona is onzichtbaar, hij weet het niet meer, hij speelt met de lego, bouwt iets ingewikkelds. Tot het rookgordijn ineens optrekt en daar zijn vader staat die naar hem kijkt alsof Jona een soort monster is en niet gewoon zijn kindje. ‘Jouw schuld.’ (p. 7)

Jona’s vader is niet blij met alle aandacht voor zijn zwakke, oude schoonmoeder en hij maakt zich zorgen over haar gezondheid. Jona krijgt het idee dat er zaken bewust voor hem verborgen worden gehouden en de spanningen lopen steeds meer op in een geschiedenis waarin herinneringen en geheimen een absolute hoofdrol opeisen.

Is Simon een bestaand persoon, een verborgen familielid, een echte herinnering of een waandenkbeeld dat door oma’s dementie wordt veroorzaakt?

Jona en zijn klasgenoten groeien verder naar elkaar toe, maar de relatie tussen Jona en zijn vader krijgt het zwaar te verduren. Herinneringen ziet Jona’s vader als een last. Niet voor niets wordt er thuis over het oorlogsverleden nauwelijks gesproken. Jona wil zijn moeder graag beter leren kennen, maar zijn vader kiest ervoor om voornamelijk te zwijgen en versterkt daarmee het schuldcomplex van zijn zoon.

Anna van Praag (Amsterdam, 1967) schreef met Jona een fascinerende roman voor jongeren van vijftien jaar en ouder. De schrijfster stelde zichzelf de vraag hoe joods ze zelf feitelijk is. Niet joods opgevoed, geen joodse moeder, maar wel een joodse voorvader. Marcus, die in de zeventiende eeuw naar Amsterdam kwam als stamvader van een grote joodse familie. Daarover maakte ze een podcast waarin ze door joods Amsterdam wandelt, ze terugdenkt aan haar jeugd waarin ze dolgraag joods wilde zijn en waarin ze een indringend gesprek voert met haar vader, die dat juist niet wilde. Op de achtergrond klinkt steeds luider de stem van de voorvader.

 

Een wonderschoon verhaal over herinneringen, afkomst en familie dat het verdient om gelezen te worden.

Van Praag, A. (2023) Jona. Rotterdam: Uitgeverij Lemniscaat bv. Isbn 978 90 477 1518 4  € 15,99, 266 blz

Phil Earle - De reis van Noah

Eerder besteedde ik in mijn blog aandacht aan De gorilla en de jongen van Phil Earle. Inmiddels verscheen van deze getalenteerde Britse auteur een nieuw boek: De reis van Noah. De twee verhalen vertonen enkele opvallende overeenkomsten. Beide spelen zich af tegen het decor van de Tweede Wereldoorlog. En ook nu hebben dieren een hoofdrol en moet de hoofdpersoon het doen zonder een vader, omdat die is afgereisd naar het front.

Een avontuurlijke missie

Bij het afscheid van zijn vader belooft Noah dat hij sterk zal zijn. Dat hij als enige man in het huis goed zal zorgen voor zijn moeder en dat hij bovendien goed op Winn, de hond, past.

Maar het leven in oorlogstijd valt niet mee en zodra de overheid de bevolking adviseert alle huisdieren af te maken vanwege de oplopende voedseltekorten komt Noah in gewetensnood. Hij is vast van plan de belofte aan zijn vader niet te breken. En terwijl steeds meer mensen gehoor geven aan de oproep van de regering en Noah hoort dat hij samen met andere kinderen moet evacueren naar het platteland bedenkt hij een reddingsplan voor Winn. Hij heeft gehoord van hertogin Nina Douglas-Hamilton, een verre nicht van de koning. Ze bewoont een groot landgoed ten westen van Londen en zij schijnt zich in te spannen voor het welzijn van dieren.

Noah besluit dat hij zijn hond bij haar onder zal brengen. Hij loopt weg van huis, samen met zijn vrienden Clem (Clementine) en Grote Col. De kinderen nemen niet alleen Winn mee, maar zoveel mogelijk andere dieren waaronder zelfs een gevaarlijke python en een ezel.  Op de Queen Maudie, een oude, aftandse boot van Noah’s  vader,  begint de lange reis over de Theems. Het wordt een tocht vol gevaren. Lukt het de kinderen om de dieren op tijd in veiligheid te brengen?

 

Het moedwillig doden van duizenden huisdieren tijdens de Tweede Wereldoorlog is een historisch feit. Earle bouwde om deze in de vergetelheid geraakte gebeurtenis een spannend en meeslepend verhaal dat menig lezer zal aanspreken. De verrassende gebeurtenissen zorgen ervoor dat je je niet snel verveelt. Het taalgebruik is raak, indringend en boven alles toegankelijk. Het zijn dit soort leesbevorderende elementen die De reis van Noah bijzonder geschikt maken voor de onderbouw, juist ook voor jongeren met minder leeservaring.

Earle, P. (2023) De reis van Noah. Oorspronkelijke titel: While the Storm rages. Vertaling: Martine Krabbendam m.m.v. Anne-Marie Lucker. Utrecht: KokBoekencentrum Uitgevers. Isbn 978 90 266 2581 7 € 19,99, 300 blz.

Kevin Crossley-Holland - Arthur koning voor altijd

Van de inmiddels hoogbejaarde schrijver (1941) Kevin Crossley-Holland verscheen bij Lemniscaat Arthur koning voor altijd. Kevin Crossley-Holland geldt in zijn eigen land Groot-Brittannië als een icoon. Hij is een vermaard vertaler, dichter en auteur van jeugdboeken. Hij werd vooral bekend met de trilogie die hij begin deze eeuw schreef over koning Arthur: Arthur – de zienersteen (Lemniscaat, 2001), Arthur – in het tussenland (Lemniscaat, 2002) en Arthur – koning van de Middenmark (Lemniscaat, 2004). Crossley-Holland zelf, van jongs af aan geïnspireerd door de sprookjesachtige legende, geldt als een absolute kenner.

Koning Arthur

Wie is er niet opgegroeid met de verhalen over de ridders van de Ronde Tafel? De Arthurverhalen zijn wijd en zijd bekend, in de loop der jaren vele malen verteld. En nu dus een nieuw boek over deze mythische figuur. Waarin onderscheidt deze nieuwste uitgave zich van eerder werk van Grossley-Holland? De schrijver zelf zegt daarover in een voorwoord het volgende:

‘De kern van de Arthurlegenden draait om de droom van de koning over een ongekende, schitterende toekomst, een gouden tijdperk. Daarom heb ik besloten één verhaal te schrijven dat stapsgewijs Arthurs droom en idealen volgt.’

En dus volgt de lezer Arthur in een elftal hoofdstukken van zijn jongste kinderjaren tot zijn allerlaatste gevecht. Het succes van de Arthurverhalen laat zich volgens de auteur verklaren door het feit dat ze gaan over gewone mensen in plaats van over supermannen- en vrouwen.

‘Elk ridderverhaal zegt zoveel over onszelf dat ook wij behoefte hebben aan een eigen versie, een eigen hervertelling, net zoals de generaties voor ons.’

Crossley-Holland verstaat als geen ander de kunst van het vertellen en hij dompelt de lezer op een weldadige manier onder in een betoverende, magische wereld. Je leest over het wonder van het zwaard in de steen. Je vergezelt de ridders van de Ronde Tafel tijdens al hun avonturen en je verbaast je over de tovenarij van de magiër Merlijn.

Het taalgebruik is absoluut niet ouderwets, maar krachtig en beeldend, nergens sober of ingetogen. Dit alles maakt deze fraai vormgegeven hardcover voor grote groepen leerlingen – jong en oud - toegankelijk. Schrijfster Margaretha van Andel zorgde voor een geslaagde vertaling naar het Nederlands.

 

Wat een mooi boek! Zoals de covertekst terecht aangeeft: ‘om voor altijd te bewaren’.

 

Crossley-Holland, K. (2022) Arthur koning voor altijd. Oorspronkelijke titel: Arthur the Always King. Uit het Engels vertaald door Margaretha van Andel. Rotterdam: Lemniscaat bv. Isbn 978 90 477 1465 1 € 16,99, 205 blz.

Mirjam Mous - Otis' Redding

Jongeren hebben het druk. Thuis, op school, op het werk, in hun vrije tijd. Ze worden voortdurend geprikkeld, opgejaagd door een samenleving die veel druk legt op het individu.

Hoe heerlijk kan het dan zijn om voor even te ontsnappen aan de waan van de dag? Wegdromen bij een mooi verhaal. Zoals de nieuwste van Mirjam Mous.

Mirjam Mous is sinds 2005 fulltime schrijfster. Ze schrijft voor alle leeftijden, maar ze is op haar best in het Young Adult genre, in de thrillers die ze schrijft voor jongeren van veertien jaar en ouder. Zeg maar het Young Adult-genre. Zo ook in haar laatste verhaal Otis’ Redding.

Al in het eerste hoofdstuk van dit boek pakt ze je aandacht, is het direct raak. Otis, de oudere broer van de ik-persoon Melvin Junior, wordt aangereden door een onbekende automobilist met de dood tot gevolg.

Urban-explorer

Melvin Junior is een urban explorer. Samen met Otis bezoekt hij stiekem verlaten gebouwen: oude ziekenhuizen, fabrieken en vergeten villa’s waar de tijd lijkt stil te staan. Terwijl Otis foto’s en filmpjes maakt, fantaseert Melvin over de mensen die er ooit woonden of werkten. Wanneer ze naar Prinsenbeek verhuizen, ontdekt Otis een leegstaande woning die hij het Jagershuis noemt. Een perfecte 'urbex-locatie'. Maar het is daar dat het noodlot toeslaat en dat Otis op tragische wijze overlijdt.

Melvin vermoedt dat er sprake is van opzet en hij gaat op onderzoek uit. In de kelder van het Jagershuis doet hij een mysterieuze ontdekking. Hij ontdekt een geheime ruimte met een tunnel die in verbinding staat met een andere tijdzone. Via de tunnel gaat Melvin terug in de tijd naar het jaar 1977. Stel nu dat je het verleden verandert, kan hij zijn broer dan nog redden?

Otis’ Redding is een knap geconstrueerd verhaal waarin heden, verleden en toekomst elkaar voortdurend aflossen. Al die tijdsprongen houden de lezer scherp mede ook door de talloze onverwachte wendingen en de verslavende mix van fantasie, magie en realiteit. Kortom, een heerlijk boek voor jongeren om helemaal in op te gaan, een verhaal dat doet verlangen naar meer.

Mirjam Mous laat opnieuw zien dat zij behoort tot de top van Nederlandse schrijvers voor jongeren. Een aanrader voor lezers van veertien jaar en ouder.

Mous, M. (2022) Otis’ Redding. Huizen: Uitgeverij Unieboek|Het Spectrum bv. Isbn 978 90 003 8105 0 € 20,99, 302 blz

Niet voor tere kinderzielen - Verhalen voor jongeren die tegen een stootje kunnen

Februari werd getekend door alle commotie rond het werk van de in 1990 overleden schrijver Roald Dahl. Sensitivity readers hadden in samenwerking met de Britse uitgever Puffin honderden correcties aangebracht in de Engelse heruitgave van de boeken van deze briljante schrijver. Voor -en tegenstanders buitelden over elkaar heen. Hedendaagse aanpassingen in het kader van inclusie en diversiteit konden nog wel op enig begrip rekenen. Maar wijzigingen in het oorspronkelijke verhaal met als doel de jonge lezer te sparen werden betiteld als regelrechte censuur en beschouwd als een onacceptabele aanval op de kunst. De beer was los.

Fontein, de Nederlandse uitgever van het oeuvre van Dahl, haastte zich te melden dat het niet van plan was de verhalen te herschrijven. En Puffin koos na alle kritiek eieren voor zijn geld, liet weten naast de gekuiste versies ook de boeken met de originele teksten te blijven drukken.

Inmiddels is de storm enigszins geluwd.

Hoeveel kunnen kinderen hebben? Ik dook in mijn boekenkast en hoefde niet lang te zoeken. Hierna enkele geweldige verhalen, bedoeld voor jongeren die tegen een stootje kunnen.

 

De bijzondere kinderen van mevrouw Peregrine

De opa van Jacob is een bijzondere man vol verhalen die hij graag vertelt aan zijn kleinzoon. Het zijn herinneringen aan de tijd dat hij als Poolse vluchteling tijdens de oorlog belandde in een kindertehuis op een afgelegen eiland voor de kust van Wales. Mevrouw Peregrine had er de leiding. De kinderen voor wie zij zorgde, bezaten stuk voor stuk opmerkelijke eigenschappen. Zoals een meisje dat kon zweven. Opa bezit foto’s waarop de bewuste kinderen met hun unieke gaven zijn afgebeeld.

Jacob verliest na verloop van tijd het geloof en het vertrouwen in zijn inmiddels dementerende grootvader. Als opa zijn kleinzoon op zekere dag in paniek belt met de mededeling dat hij fysiek wordt bedreigd door spoken uit zijn verleden, denkt Jacob er het zijne van. Zekerheidshalve zoekt hij hem op. Hij vindt zijn grootvader hevig bloedend en stervend in het bos achter diens huis. Hij is nog net in staat Jacob een cryptische boodschap in het oor te fluisteren.

Jacob belandt in een psychose en reist, mede op aanraden van zijn therapeut, met zijn vader af naar het eiland waar nog altijd de ruïne van het weeshuis staat. Dat hadden ze beter niet kunnen doen! Wat volgt, is een huiveringwekkende geschiedenis.

De Amerikaanse Ransom Riggs is een meesterlijk verteller en hij weet de lezer 378 pagina’s lang te boeien met dit in 2012 verschenen verhaal. Het boek bleek een absolute hit en werd verfilmd door Tim Burton. Hierna verschenen in de serie De bijzondere kinderen nog vier delen. Geschikt voor de onderbouw.

Riggs, R. (2012) De bijzondere kinderen van mevrouw Peregrine. Oorspronkelijke titel: Miss Peregrine’s Home for Peculiar Children. Vertaald door T. Poesen. Hasselt – Amsterdam – New York: Clavis Uitgeverij. Isbn 978 90 448 1717 1 € 24,95, 383 blz.

Thornhill

Het boek bestaat eigenlijk uit twee verhalen met elk een eigen hoofdpersoon.

Mary Baines (13) woont in een meisjestehuis, Thornhill. Ze voelt zich doodongelukkig. Vriendinnen maken lukt niet omdat een medebewoonster haar terroriseert en iedereen tegen haar opzet. Mary zondert zich af en vindt troost bij haar zelfgemaakte poppen.

Steeds meer kinderen verlaten Thornhill totdat alleen Mary en haar kwelgeest overblijven. Mary is vast van plan zich te wreken, maar het loopt anders.

In een tweede verhaallijn maken we een sprong in de tijd en leren we Ella kennen. Ella is na de dood van haar moeder met haar vader verhuisd en ze kijkt vanuit haar slaapkamer uit op het vervallen en verlaten Thornhill. Helemaal verlaten is het er niet want het valt haar op dat er zo nu en dan licht brandt in een van de bovenkamers. Bovendien ziet ze in de tuin een onbekend meisje dwalen. Ella gaat op onderzoek uit. In de tuin vindt ze een poppenhoofd en later ook een pop die op een lugubere manier aan een strop bungelt. Ella lapt de poppen op en legt ze terug in de tuin bij Thornhill. Tijdens een van de bezoeken aan het voormalige weeshuis staat ze oog in oog met het onbekende meisje. Ze volgt haar en daalt af in een kelder waar ze opnieuw de resten van poppen vindt. Langzaam maar zeker komen de twee verhaallijnen tot elkaar en groeit de geschiedenis uit tot een climax.

Thornhill, het debuut van de Engelse Pam Smy, is een spannende en boven alles mysterieuze, spookachtige graphic novel. Het hele boek ademt een sinistere, sombere sfeer. Imme Dros nam de vertaling naar het Nederlands voor haar rekening. Geschikt voor de onderbouw.

Smy, P. (2017) Thornhill. Vertaald door Imme Dros. Amsterdam: Uitgeverij Ploegsma. Isbn 978 90 216 7773 6 7 € 21,99, 539 blz.

Erebos

Op de Londense school van Nick Dunmore gedragen steeds meer klasgenoten zich nogal zonderling. Ze maken met roodomrande ogen een schichtige en afwezige indruk en ze wisselen heimelijk een dvd uit. Het draait allemaal om een illegale versie van het spel Erebos, een nieuwe game met een absoluut verslavend karakter. Houd je je niet aan de regels dan kun je nooit meer inloggen.

Nick krijgt een schijfje in handen en hij belandt na installatie in de virtuele wereld van Erebos, een fantastisch landschap bevolkt door ridders, elfen, barbaren, vampiers en vele andere vreemde wezens. Het duurt niet lang of ook Nick gaat volledig op in het spel.

Erebos maakt gebruik van een ingebouwde, geavanceerde kunstmatige intelligentie en een mysterieuze bode die de spelers begeleidt bij de spelonderdelen lijkt alles van Nick te weten. Deze bode voert de druk geleidelijk op. Door het vervullen van vage, dikwijls bedenkelijke opdrachten in de echte wereld kan Nick zijn character Sarius met nieuwe energie en betere gevechtsuitrustingen overeind houden.

Als Nick de opdracht krijgt een docent op school te doden, weigert hij waarop hij genadeloos uit het spel wordt gegooid.

Als zijn beste vriend vervolgens een ernstig ongeluk krijgt, realiseert Nick zich dat Erebos niet langer alleen een game is. Het is angstaanjagende werkelijkheid! Hij snapt dat hij moet ingrijpen voordat er meer slachtoffers vallen.

De auteur, Ursula Poznanski (Wenen, 1986), werkte als medisch journalist voordat ze fulltime jeugdboeken begon te schrijven. De geschiedenis grijpt je al in het eerste hoofdstuk bij de strot en laat je vervolgens niet meer los. Inmiddels verscheen, negen jaar na het verschijnen van de Nederlandse uitgave van Erebos, ook een vervolg: Erebos ontwaakt. Geschikt voor de derde klas.

Poznanski, U. (2011). Erebos. Vertaald uit het Duits door Esther Ottens. Rotterdam: Lemniscaat. Isbn 978 904 7770 3730 € 19,99, 409 blz.

Lemony Snickets afschuwelijke avonturen

Violet, Claus en Roosje Baudelaire vernemen tijdens een dagje uit dat hun ouders zijn omgekomen bij een vreselijke brand. Een bevriende bankier treedt op als executeur van het testament en de aanzienlijke erfenis. De kinderen mogen pas over het geld beschikken zodra Violet meerderjarig is. Tot die tijd worden ze ondergebracht bij een ver en vaag familielid, een zekere graaf Olaf. Het is deze man die het toch al niet plezierige leventje van de drie jonge wezen verandert in een hel. Hij aast op het Baudelaire-fortuin en gaat daarbij over lijken. Het zijn inderdaad afschuwelijke tijden voor de hoofdpersonen. Op een afstandelijke manier beschouwt Snicket als alwetende verteller (pseudoniem van Daniel Handler) de noodlottige en verschrikkelijke gebeurtenissen die de kinderen treffen.

De zwarte humor doet denken aan het leedvermaak in sommige Britse televisiefeuilletons en speelfilms, in het bijzonder die van Monty Python.

De serie Afschuwelijke avonturen telt meerdere delen en is zeer geschikt voor de nog jonge en minder ervaren lezers in de brugklas. Huberte Vriesendorp, bekend ook als de vertaalster van de boeken van Roald Dahl, stond garant voor een heerlijke vertaling.

De verhalen zijn verfilmd (Paramount, 2004) en Netflix kwam in 2017 met een televisiebewerking.

Snicket, L. Pseudoniem voor Daniel Handler. (2017) Lemony Snickets afschuwelijke avonturen. Het ellendige eerste boek. Vertaald door Huberte Vriesendorp. Met tekeningen van Brett Helquist. Tielt: Uitgeverij Lannoo nv. Isbn 978 94 014 4463 7 € 12,99, 151 blz.

Opdat we niet vergeten - Verhalen over de Holocaust die geen mens onberoerd laten

Het is slecht gesteld met de kennis van de Holocaust onder Nederlanders tot veertig jaar. Docenten geschiedenis kijken er niet vreemd van op, verzuchten dat zij met name in de onderbouw structureel te weinig tijd hebben, wil enig historisch onderwerp kunnen beklijven. Dat wil zeggen: als hun vak al op de lessentabel staat! Want geschiedenis wordt in het vmbo dikwijls niet meer gegeven.

Het fictieonderwijs biedt kansen. Wie thuis is in de (jeugd)literatuur weet dat de Tweede Wereldoorlog en dan met name de Jodenvervolging een belangrijk en veelbeschreven onderwerp is.

Ik breng hierna de titels van enkele jeugdboeken onder de aandacht. De verhalen zijn toegankelijk, laten de lezer dikwijls niet onberoerd en bieden stof tot nadenken. Voor wie het gesprek aan wil gaan, liggen hier kansen.

Het betreft een selectie, er is meer. Veel meer! Voor alle titels geldt dat ze uitermate geschikt zijn voor de onderbouw.

 

Het kindertransport

Tijdens de begrafenis van haar oma is Marit (13) verdrietig, maar ook boos. Boos op haar moeder, een beroemd violiste, die schittert door afwezigheid. Ongelooflijk vindt Marit. Of toch niet? Wie was die lieve, drukke ‘oma Vliegmachien’ eigenlijk?
Na haar dood stapelen de raadsels zich op. Met hulp uit onverwachte hoek ontrafelt Marit de waarheid over oma. Haar speurtocht eindigt bij de trein vol Joodse kinderen die in juni 1943 van Vught naar Sobibor denderde: het Kindertransport.

Beer, F. de (2014) Het kindertransport. Houten: Uitgeverij Unieboek.  Isbn 978 90 003 7782 4

Uitgespeeld

Levi en Roald zijn vrienden. Voetballen is wat ze het liefste doen. Hun leven verandert ingrijpend zodra in 1940 de oorlog uitbreekt. Levi is Joods en zijn vader wil een onderduiker in huis nemen. Roalds vader daarentegen heult mee met de Duitsers en hij is een fanatiek lid van de NSB. Voetbal houdt de vriendschap overeind, tot Levi in zijn eentje moet onderduiken en in een wirwar van emoties terechtkomt. Hij raakt dierbaren kwijt en vindt later een van hen terug zonder te weten of dat voor altijd is. Wie is wel te vertrouwen en wie niet?

Gemert, G. van (2015) Uitgespeeld. Hasselt-Alkmaar-New York: Clavis Uitgeverij. Isbn  978 90 448 2322 6

Rose Blanch

Een prentenboek over het jonge Duitse meisje Rose Blanche. Zij maakt mee hoe haar stadsgenoten de mannen uitzwaaien die als soldaten de stad verlaten in hun vrachtwagens en tanks. Zonder echt te begrijpen, ziet Rose op een dag hoe een kleine jongen ontsnapt uit een van de vrachtauto’s. Hij wordt tegengehouden door de nazi-burgemeester die hem onmiddellijk uitlevert aan de soldaten. De nieuwsgierigheid van Rose is gewekt en ze besluit de vrachtwagen te volgen. Ze ontdekt een plaats die is omheind met elektrisch prikkeldraad. De barakken achter het draad worden bewoond door mensen in gestreepte kleding. Rose spreekt de hongerige kinderen aan en ze schenkt hun een stuk brood. In de periode die volgt, neemt Rose steeds eten voor hen mee. Tot, op een ochtend, iedereen de stad uitvlucht. Het slot gaat vervolgens door merg en been.

Voor een uitgebreide bespreking klik hier.

Innocenti, R. (2019) Rose Blanche. Met tekst van Christophe Gallaz. Hasselt-Alkmaar-New York: Clavis Uitgeverij. Isbn 978 90 448 3702 5

Mijn zusje

Perla en haar Sintifamilie trekken in woonwagens door Duitsland. Ze leven volgens ongeschreven wetten en eeuwenoude tradities. De mannen in de familie zijn muzikanten, de vrouwen venten en voorspellen de toekomst. Maar Perla wil ook graag leren lezen en schrijven. Als het leven steeds moeilijker wordt, moeten Perla en haar familie vluchten. Dan breekt de oorlog uit. Een roman over de manier van leven van Sinti en het vaak vergeten leed van zigeuners tijdens en na de Tweede Wereldoorlog.

Loon, I. van (2013) Mijn zusje. Hasselt-Alkmaar-New York: Clavis Uitgeverij. Isbn 978 90 448 2400 1

Oorlog in een koffer

Benyamin Jacoby is een Joodse jongen die met zijn familie in het Vlaamse Mechelen woont. Zijn leven lijkt op dat van een gewone tiener en Benyamin voelt zich in de eerste plaats een Vlaming. Zijn ouders zijn hardwerkende, succesvolle middenstanders met een kruidenierswinkel. Als in mei 1940 de oorlog uitbreekt wordt het gezin Jacoby opgepakt en afgevoerd. Benyamin overleeft niet alleen Auschwitz, maar ook Bergen-Belsen. Vlak voor zijn dood, meer dan zeventig jaar na de oorlog, vertelt Benyamin zijn verhaal aan zijn kleinzoon Pieter, aan wie hij ook een koffertje nalaat. De inhoud maakt de herinneringen aan een inktzwarte periode in diens leven pijnlijk tastbaar.

Persoons, B. (2017) Oorlog in een koffer. Hasselt-Alkmaar-New York: Clavis Uitgeverij. Isbn 978 90 448 3054 5

De laatste reis

Hannah wordt samen met haar moeder opgepakt en weggevoerd. Ze weten niet waarom en hebben geen idee waar ze heen gaan. Na een verschrikkelijke treinreis in een goederenwagon vol mensen komen ze aan in een concentratiekamp. Omdat het donker is, moet Hannah van haar moeder vluchten. Ze verschuilt zich in een opslagplaats en wacht tot haar moeder haar komt zoeken. Maar hoe lang zal dat duren?

Een omkeerboek met aan de ene kant een verhaal en aan de andere kant feitelijke informatie.

Sax, A. (2010) De laatste reis/Het verhaal van de Holocaust. Hasselt-Alkmaar-New York: Clavis Uitgeverij. Isbn 978 90 448 1415 6

De kleuren van het getto

In deze graphic novel maken we kennis met de Joodse Misja die opgroeit in de Poolse hoofdstad Warschau. Hij maakt mee hoe in oktober 1940 het stadsdeel waarin hij met zijn familie woont, wordt omgevormd tot getto. Alle Joden uit de stad en omgeving worden opgehokt. Ziektes, honger en deportaties roeien de bevolking langzaam uit.

Misja sluit zich aan bij het ondergrondse verzet. Zodra bekend wordt dat het getto ter gelegenheid van Hitlers verjaardag zal worden ontruimd, bereidt hij zich met zijn kameraden voor op het onvermijdelijke.

Sax, A. en Caryl Strzelecki (2011). De kleuren van het getto. Wielsbeke: Uitgeverij De Eenhoorn. Isbn 978 90 583 8736 3

Hetty

Hetty is nog maar een jong meisje als zij samen met haar gezinsleden in 1943 via Westerbork naar een concentratiekamp in Bergen-Belsen wordt gedeporteerd. Hetty ontfermt zich als een van de oudste kinderen over de baby’s en de kleuters en zij zorgt er zo goed mogelijk voor dat zij deze verschrikkelijke tijd doorkomen.

Verolme, H. (2016) Hetty. Oorspronkelijke titel: Hetty. A true story. Vertaald door Hilke Makkink. Utrecht: Uitgeverij Callenbach. Isbn 978 90 266 2203 8

Wie niet weg is wordt gezien

Voor Joodse kinderen, zoals Rachel en Esther, was alles wat het leven leuk maakte verboden door de Duitse bezetter, die Nederland in zijn macht had van mei 1940 tot mei 1945. Ida Vos heeft dat zelf meegemaakt en vertelt hoe het was en vooral hoe het vóélde een Joods kind te zijn tijdens de oorlog.

Vos, I. (2001) Wie niet weg is wordt gezien. Amsterdam: Leopold. Isbn 978 90 258 3039 0

Sabel

Max is een Joodse jongen die in 1943 met zijn familie wordt afgevoerd naar Kamp Vught. Het verhaal springt heen en weer tussen de tijd dat Max nog thuis woonde in de hoofdstad en de tijd die hij doorbracht in Vught.

Eenmaal opgesloten in Kamp Vught heeft Max één houvast: de rode kater Sabel die hij de kinderbarak heeft binnengesmokkeld. Door de ogen van Max ziet de lezer de wereld om de hoofdpersoon heen steeds kleiner worden.

In het slot lezen we hoe Max en zijn moeder in de zomer van 1943 met een van de verschrikkelijke kindertransporten via Westerbork worden overgebracht naar een vernietigingskamp en op dramatische wijze hun einde tegemoet gaan.

Wouda, S. (2017) Sabel. Hoorn: Uitgeverij Van Hoogland & Van Klaveren. Isbn 978 90 2586 483 5

Nicoby en Vincent Zarbus, naar Jostein Gaarder - De wereld van Sofie

In 1991 verscheen in Noorwegen De wereld van Sofie (Sofies verden) van Jostein Gaarder (Oslo, 1952). Het werk geldt inmiddels als een klassieker. Deze lijvige roman over filosofisch leren viel niet alleen in de smaak bij volwassenen, maar ook bij jongere lezers. De kracht van Gaarder is dat hij op een luchtige manier schrijft over de denkbeelden van grote filosofen door de eeuwen heen. Jongeren worden aangespoord om zelf te filosoferen en op een andere manier te kijken naar de wereld en naar zichzelf. Dat helpt jongvolwassenen weer bij het ontwikkelen van een eigen identiteit.

Hoofdpersoon is de veertienjarige Sofie Amundsen die per post een tweetal berichten ontvangt van een vooralsnog onbekend persoon: Wie ben jij? en Waar komt de wereld vandaan?

Vanaf dat moment ontvangt Sofie geregeld enveloppen met achtergrondinformatie en cursusmateriaal over de Westerse filosofie. Sofie verdiept zich in alle documentatie en leert meer over het denken en de ideeën van filosofen als Aristoteles, Plato en Sartre. Na verloop van tijd achterhaalt Sofie ook de identiteit van haar geheimzinnige filosofieleraar, een zekere Alberto Knox.

De geschiedenis werd vele malen vertaald, werd in 1994 ook in ons taalgebied uitgebracht en is na bijna dertig jaar toe aan zijn vijfenzeventigste druk.

Het verhaal werd bovendien omgewerkt tot film, musical en bordspel en is thans verschenen als stripboek. De Waalse schrijver Vincent Zabus maakte het samen met de Franse tekenaar Nicoby, pseudoniem van Nicolas Bidet. In oktober verscheen het eerste deel van de Nederlandstalige uitgave bij Scratch.

Graphic novel

Strips spreken velen aan, niet in de laatste plaats de jongeren die weinig ophebben met lezen. De wijze waarop Nicoby en Zabus het oorspronkelijke verhaal van Gaarder toegankelijk maken voor een nieuwe generatie lezers dwingt respect af. Daarbij maken zij dankbaar gebruik van de bijna onbegrensde visuele mogelijkheden van het medium strip waardoor het verhaal wint aan zeggingskracht. We zien bijvoorbeeld hoe de hoofdpersoon tijdens een hoestbui de letters van een blaadje niest. Hoe zij zich als een astronaut niets aantrekt van de regels van de zwaartekracht. Hoe ze valt uit een plaatje, of zich optrekt aan de letters.

De zwierige illustraties doorspekt met humor prikkelen niet alleen de fantasie, maar dragen in belangrijke mate bij aan de leesbaarheid van de best wel complexe opvattingen en begrippen die voorbijkomen.

Kortom, een wervelend verhaal, fraai ingekleurd door Philippe Ory met ondersteuning van Bruno Tatti die het gekartonneerde omslag voor zijn rekening nam.

Wat geven ze toch mooie boeken uit bij Scratch. Deze uitgever, specialist op het terrein van de beeldroman, heeft de uitgave van graphic novels mijns inziens tot kunst verheven!

Medio oktober verschijnt het tweede deel van De wereld van Sofie. Ik kan niet wachten!

Nicoby en Vincent Zabus, naar Jostein Gaarder (2022) De wereld van Sofie deel 1: de filosofie, van Socrates tot Galileï. Amsterdam: Scratch Books. Isbn 978 94 931 6663 9 € 24,95, 260 blz.

Phil Earle - De gorilla en de jongen

Zijn wij verplicht alles wat leeft te beschermen? Mag de mens een dier doden? Het zijn vragen die opkomen bij het lezen van een jeugdroman van de Britse schrijver Phil Earle over de bijzondere relatie tussen een jongen en een wild dier. De gorilla en de jongen bezorgde mij kippenvel. 

Een autoriteitsprobleem

Tijdens de Tweede Wereldoorlog wordt Joseph Palmer (12) door zijn grootmoeder naar Londen gestuurd. Zijn moeder is al langere tijd niet meer in zijn leven en zijn vader vertrok twee maanden geleden naar het front. Joseph wordt nu ondergebracht bij mevrouw Farrelly, een oude vriendin van zijn oma.

Al direct bij de eerste ontmoeting wordt duidelijk dat de jongen niet van plan is zich te schikken in zijn lot. Joseph heeft een autoriteitsprobleem, worstelt met een diepgeworteld wantrouwen tegen volwassenen. Hij weet niet beter of iedereen liet hem tot nog toe in de steek en dus lijkt het kansloos dat hij zich zal hechten aan de nogal norse oudere dame die hem afhaalt op het treinstation. Joseph verzet zich hevig, maar hij ziet uiteindelijk geen andere uitweg dan met haar mee te gaan.

Mevrouw F., zoals Joseph haar noemt, blijkt in het bezit van een verwaarloosde dierentuin. Veel bewoners zijn er niet, maar Adonis, een gorilla, is er nog wel. Het onderhoud van de dieren is in oorlogstijd waarin al het voedsel schaars is een bijna onmogelijke opgave. Mevrouw F. betrekt Joseph bij de verzorging, het bijeenscharrelen van het voer en het schoonmaken van de hokken. Daarnaast moet Joseph naar school. Daar krijgt hij te maken met het schrikbewind van de hoofdmeester meneer Gryce die Clarence – de koosnaam voor zijn houten stok – op niet zachtzinnige wijze inzet om zijn leerlingen gehoorzaamheid bij te brengen. Gryce heeft het vooral gemunt op de dwarse Joseph die door zijn dyslexie minder makkelijk leert en met name problemen ondervindt bij het lezen. De woorden dansen bijna van het papier zoals Joseph het zelf omschrijft.

Een opmerkelijke vriendschap

Doordat Joseph veel tijd doorbrengt in de dierentuin ontstaat er een bijzondere band tussen hem en Adonis. De gorilla is groot, woest en sterk en hij vormt een gevaar voor de stad mocht hij ontsnappen. Dat laatste zou door de aanhoudende bombardementen zo maar kunnen gebeuren. Het is om die reden dat zijn verzorgers het dier met tegenzin onder schot houden zolang het luchtalarm klinkt.

Langzaam maar zeker stapelen de problemen zich op. De gemeente heeft mevrouw F. een ultimatum gesteld. Adonis moet voor de veiligheid van de stedelingen worden verhuisd, of anders ter plekke worden afgemaakt. Joseph ontvangt schokkend nieuws over zijn vader. En de blitzkrieg neemt steeds ernstiger vormen aan. Het is wel duidelijk dat het verhaal afstevent op een dramatische afloop.

Op een avond regent het bommen en lijkt de wereld te vergaan. Nu Joseph mevrouw F. meer dan ooit nodig heeft, treft hij haar stomdronken aan in de keuken. Er zit niets anders op dan dat hij alleen naar Adonis gaat. Terwijl de huizen om hem heen instorten, bereikt Joseph de dierentuin. Daar pakt hij het wapen.

‘Toen het geweer ten slotte zwaar in zijn armen lag, drong de ernst van de situatie tot hem door. Pas toen bleef hij eindelijk even staan en dacht: Kan ik dit wel? Als die bom uiteindelijk valt en Adonis kooi vernielt, kan ik dan echt die trekker overhalen?’ (p. 259)

Kinderboek van het jaar

Phil Earle (1974) ontwikkelde een voorliefde voor het schrijven over kwetsbare, beschadigde jongeren. Jarenlang werkte hij in de jeugdzorg. Daarna werd hij kinderboekverkoper. Tegenwoordig is hij commercieel directeur van uitgeverij Bloomsbury. Eerder verschenen van hem Billy (2013), Daisy (2014) en De jongen in bubbeltjesplastic (2015). In zijn eigen land werd De gorilla en de jongen (oorspronkelijke titel When the Sky falls) in 2021 verkozen tot kinderboek van het jaar.

Earle is een begaafd verteller en zijn relaas over de ongewone vriendschap tussen de boze Joseph en de trotse zilverrug-gorilla Adonis is fenomenaal. De plot is sterk, verrassend en blijft je nog lang bij. Is Joseph in staat de enige die hem in zijn nog jonge leven liefde toonde neer te schieten?

Earle betovert de lezer bijna driehonderd pagina’s lang met een magistrale, meeslepende geschiedenis die geen moment verveelt en oprecht ontroert. Ik hield het in ieder geval niet droog.

Wat een mooi boek!

Earle, P. (2022) De gorilla en de jongen. Oorspronkelijke titel: When the Sky falls. Vertaling: Hilke Makkink. Utrecht: KokBoekencentrum Uitgevers. Isbn 978 90 266 2512 1 € 17,99, 288 blz.