Gideon Samson - Zwarte zwaan

Zwarte zwaan van Gideon Samson verscheen voor het eerst in 2012 en werd een jaar later bekroond met een Griffel. Uitgeverij Leopold voorzag dit duistere jeugdverhaal van een eigentijds uiterlijk en  brengt het thans opnieuw onder de aandacht van een volgende generatie jonge lezers.

Een destructieve vriendschap

In het eerste hoofdstuk van Zwarte zwaan stelt Samson twee van de drie hoofdpersonen in zijn boek aan de lezer voor. Het zijn Duveke en Rifka (12), twee vriendinnen, twee keurige meisjes. Maar is dat wel zo? Rifka is helemaal niet zo netjes en dat blijkt al onmiddellijk op de eerste bladzijden waar zij een medewerkster van de Kindertelefoon meedogenloos op het verkeerde been zet door haar voor te liegen dat ze zwanger is en misbruikt wordt door haar broer. Het tekent Rifka. Ze is verre van lief, eerder een manipulatief kreng. Een bitcherig kind dat telkens nieuwe dingen verzint waarmee ze anderen tegen zich opzet.

Duveke vindt het allemaal prima zo, gaat er in mee, ook al is al het onaangepast gedrag van Rifka niet echt haar ding. Maar ze weet donders goed dat het de enige manier is om de vriendschap in stand te houden. En dat mag wat kosten. Want …  ‘Vriendinnen zijn met Rifka is het hoogste wat je kunt bereiken.’ En verder is Duveke in alles Rifka’s tegenpool. Een kinderlijk meisje dat onder haar bed allerlei frutsels koestert in een Heilige Doos en worstelt met een ondefinieerbaar Gevoel dat haar met enige regelmaat volledig lamslaat. Een onzeker meisje ook dat haar slechte gedachten het liefst verdringt naar een donker vakje in haar hersens, een plekje waar ze zo min mogelijk probeert te komen. Zoals die keer dat ze een zwart glazen zwaantje van haar moeders verzameling per ongeluk vernielde.

Samen hebben de meiden volgens Rifka één doel. ‘Wij twee moeten heersen over het volk der truttenkoppen en piemelpikkies. ‘En dat zullen ze weten op hun school.

Aan de oever van de Paarse Plas, een meertje in het bos, worden in het geniep de plannen gesmeed. Dat wil zeggen: Rifka bedenkt alles. Haar nieuwste idee wordt ingegeven door de dood van Mori (paardenstaartje), een ernstig ziek klasgenootje. Al die verdrietige mensen op zijn begrafenis! Hoe zou het zijn dat zelf te ervaren tijdens je uitvaart?  Rifka wil haar begrafenis bewust meemaken. Ze heeft het helemaal uitgedokterd en Duuf moet haar daarbij helpen. Ze ensceneert haar eigen ontvoering en duikt ondertussen onder in een tentje in het bos. Haar ouders kunnen onmogelijk het losgeld betalen en dus brengen de ontvoerders haar om het leven. Haar lichaam wordt niet gevonden en daarom zal ze dood worden verklaard. Het lijkt een strak plan. Maar natuurlijk loopt het anders … .

Zwarte zwaan kent een zorgvuldige compositie en vormt psychologisch een doordacht geheel. Het boek kan worden opgesplitst in drie delen. In het eerste deel ‘Voor’ maken we alle gebeurtenissen mee door de ogen van Duveke. Rifka moet met hulp van Duveke dan nog verdwijnen. In het tweede gedeelte (‘Na’) is de verdwijning van Rifka een feit en bezien we alles vanuit het perspectief van de veertienjarige broer van Duveke, Olivier. Olivier en zijn familie maken zich daadwerkelijk op voor een begrafenis, al is het niet te zeggen dat dit de uitvaart is van Rifka, omdat we in het eerste deel konden lezen dat Duveke faalde bij de uitvoering van een essentieel onderdeel van Rifka’s plan. Het wordt wel duidelijk dat er iets goed mis is met Duveke want ze heeft besloten te zwijgen en spreekt met niemand meer. Het derde deel tot slot (‘Tijdens’) verhaalt over de gebeurtenissen tijdens de verdwijning en is geschreven vanuit het perspectief van Rifka. Hier vallen alle puzzelstukjes op een macabere en onverwachte manier op hun plek. Het zou te ver gaan daar nader op in te gaan, want het haalt de spanning uit dit verrassend goed en sterk geschreven boek.

Samson (in 2010 Zilveren Griffelwinnaar met Ziek) toont zich met Zwarte zwaan van zijn beste kant. In 2013 werd het verhaal bekroond met een Zilveren Griffel. In het juryrapport werden onder meer geroemd het duizelingwekkende tempo, de sublieme stijl en de adembenemende compositie van deze door-en-door-donkere roman. Het is waar. Zwarte zwaan is niet alleen een markant, maar boven alles magistraal jeugdverhaal. Een boek met literaire kwaliteiten en tegelijk ook een spannende geschiedenis met lees bevorderende elementen en daarom geschikt voor een wat breder publiek.

Samson, G. (2012) Zwarte zwaan. Tiende druk, 2021. Amsterdam: Uitgeverij Leopold. Isbn  978 90 258 8123 8  € 18,99, 216 blz.

Morton Rhue - De golf

Oudere generaties lazen tijdens hun middelbare schooltijd The Wave (1981), in ons taalgebied De Golf van Morton Rhue. De oorspronkelijke, Engelstalige versie, of anders de Nederlandse vertaling. De roman maakte destijds een verpletterende indruk op jong en oud en werd diverse malen verfilmd. Nu, na veertig jaar, heeft het verhaal aan zeggingskracht niets ingeleverd en kwam Lannoo Uitgeverij met een heruitgave.

Tijdens de les geschiedenis kijken de laatstejaars naar een documentaire over de Tweede Wereldoorlog en het nazisme. In een verduisterd lokaal staren de leerlingen vol ongeloof naar de gruwelbeelden van de nazi’s in de concentratiekampen. Beelden van uitgemergelde mannen en vrouwen van wie de knieën het breedste deel van hun benen waren. De leerlingen zien de gaskamers en de bergen lijken die als brandhout lagen opgestapeld. De geschiedenisleraar Ben Ross spreekt zijn leerlingen  geëmotioneerd toe. Iedereen is het eens: dit kan toch nooit meer gebeuren?

Dan neemt het verhaal een bijzondere wending. De docent start een gevaarlijk klasexperiment. Hij richt een beweging op die hij ‘De Golf’ noemt. Een groepering gebaseerd op het credo: ‘orde maakt macht.’ Gaandeweg ontwikkelt zich onder de leerlingen een enorm saamhorigheidsgevoel waarbij alle klasgenoten zich gelijkwaardig voelen. Laurie Saunders vindt het maar niets. Het experiment verandert alles. Haar vrienden lijken wel gehersenspoeld. Ze roepen slogans, salueren en zoeken ruzie met niet-leden.

De Golf overspoelt de hele school en alles dreigt uit de hand te lopen. Alleen Laurie kan dit stoppen. De grote vraag is: hoe?

Morton Rhue is een schuilnaam voor de Amerikaanse tienerboekenschrijver Todd Strasser (1950). The Wave is een fictieve versie van een waargebeurd experiment op een Californische high school in 1969.

Het verhaal toont op een confronterende manier de gevaren aan van groepsdruk, laat op een pijnlijke manier zien hoe sociale druk ertoe kan leiden dat mensen afstand doen van hun individuele rechten, dikwijls ten koste van anderen.

Lannoo voorzag deze klassieker van een moderner jasje en maakt het voor jongeren van dertien jaar en ouder opnieuw toegankelijk. Wat mij betreft verplichte leeskost in de bovenbouw.

Rhue, M. (2021) De golf. Oorspronkelijke titel: The wave. Nederlandse vertaling door Finne Anthonissen. Tielt: Uitgeverij Lannoo nv. Isbn  978 94 014 7991 2 € 14,99, 150 blz.

Anna Woltz - De tunnel

Een nieuw boek van Anna Woltz (1981) is steevast een belevenis. Deze getalenteerde en veelbekroonde schrijfster weet telkens weer te verrassen en ook haar laatste jeugdroman De tunnel  - dit voorjaar verschenen - kon rekenen op de sympathie van menig recensent en lezer.

Een korte samenvatting

De gebeurtenissen spelen zich af in Londen in het oorlogsjaar 1940. Engeland wordt gegeseld door de Blitzkrieg. Gedurende hevige en aanhoudende bombardementen door de Duitsers in de nachtelijke uren moet de burgerbevolking een veilig heenkomen zoeken. De uitgebreide tunnelschachten van de metro vormen een ideale schuilplek.

Hoofdpersoon is de manke Ella, veertien jaar oud en herstellende van polio. Als lezer maak je alle gebeurtenissen door haar ogen mee. Ella zoekt ’s nachts een veilige schuilplaats voor zichzelf en haar broertje Robbie diep onder de grond in de tunnels van de Ondergrondse. Daar leert ze de belangrijkste overige verhaalfiguren kennen. Zo is daar de vijftienjarige Quinn. Deze stoere jongedame, gestoken in een mannenbroek, is van goede, adellijke komaf. Quinn wil haar eigen regels maken. Haar beschermde leven heeft zij de rug toegekeerd en bepakt met een tas vol juwelen is zij vastbesloten de wereld te verbeteren door zich nuttig te maken als verpleegster. Tegelijkertijd hoopt zij haar broer terug te vinden.

Sebastian is Quinns grotere broer, maar ze noemt zijn naam niet. Ook hij is van huis weggelopen en voor zijn familie bestaat hij niet meer, omdat hij zou sympathiseren met de vijand.

En dan is daar Jay.

‘Hij is een kop groter dan ik. Zijn armen zijn gespierd, zijn ogen hebben de kleur van de versperringsballonnen boven ons hoofd’(p.13)

De rebelse Jay (16) beneemt Ella de adem en ze wordt verliefd op hem. Hij is alles kwijt, dus regels kunnen hem gestolen worden. Jay handelt in het regelen van schuilplekken in de tunnels en daarin is hij een kei. Aan mensen die geen tijd hebben om urenlang in de rij te staan verkoopt hij een slaapplaats.

Tussen deze jongeren groeit er een vriendschappelijke relatie. Het is een dramatische vriendschapsband, omdat al bij de start van het verhaal duidelijk is dat een van hen het niet zal overleven.

‘We waren met z’n vieren, maar één van ons gaat dood. Dat kun je maar beter weten. Nu al voordat ik begin.’ (p.5)

Wat volgt is een adembenemende, ontroerende geschiedenis waarin Woltz de aandacht van de lezer vasthoudt met weergaloze beschrijvingen, prachtig taalgebruik en  knappe dialogen waarin ieder woord op zijn plek staat. Een filmisch geschreven verhaal dat werkelijk geen moment verveelt.

De afbeelding op de voorzijde van het omslag toont een meisje dat wordt opgezogen door een tunnel van licht. De tunnel is tevens een metafoor voor het beademingsapparaat waarin Ella na haar polio moest herstellen.

‘Ik voel hem weer. Het stugge rubber om mijn hals, de druk op mijn borstkas.’ (p.43)

Woltz besluit haar verhaal met een epiloog waarin ze een tijdsprong maakt van zes jaar. Ella, twintig jaar oud inmiddels, blikt terug op wat was, maar kijkt tevens vooruit. En dat kan, want na alle ellende van de oorlog, gloort er een hoopvolle toekomst.

Een onvergetelijk, spannend verhaal in een historisch decor, gebaseerd op ware gebeurtenissen. Anna Woltz slaagt er zonder enige twijfel in haar reputatie hoog te houden. Wat een geweldige schrijfster!

Woltz, A. (2021) De tunnel. Amsterdam: Em. Querido’s Uitgeverij. Isbn  978 90 451 2508 4  € 16,99, 232 blz.

Angie Thomas - De roos uit het beton

The hate u give (2017) was vier jaar geleden het debuut van de gekleurde Amerikaanse Angie Thomas (1988). In deze virtuoos geschreven geschiedenis over de lotgevallen van hoofdpersonage Starr Carter legde Thomas op een pijnlijke manier het racisme en het recente politiegeweld in haar geboorteland bloot. Het boek werd heel terecht bekroond tot Beste Boek voor jongeren 2018 en het werd verfilmd door Fox 2000 in 2019 met Amandla Stenberg in de hoofdrol.

Er zijn veel overeenkomsten tussen het leven van Starr en dat van Angie. Evenals haar hoofdpersoon groeide Thomas op in een arme buurt die voornamelijk werd bevolkt door niet-blanken en waar de criminaliteit floreerde. Dit voorjaar rolde de prequel van The hate u give van de persen: De roos uit het beton, geïnspireerd op een tekst van de rapartiest Tupac. Het is het verhaal van Maverick, de vader van Starr.

Over het verhaal

Er is één ding waar de zeventienjarige Maverick Carter zeker van is: een échte man zorgt voor zijn familie. Als zoon van een voormalig berucht bendelid doet Mav dat op de enige manier die hij kent: hij dealt voor de King Lords. Met het geld kan hij zijn moeder helpen, die zich met twee banen te pletter werkt om voor hen te zorgen terwijl zijn vader in de gevangenis zit.

Zijn leven is niet perfect, maar hij heeft een beeldschone vriendin en een neef die altijd achter hem staat, dus Mav heeft het gevoel dat hij alles redelijk onder controle heeft. Totdat hij erachter komt dat hij vader wordt...

Plotseling heeft hij een baby, Seven, die niet zonder hem kan. En hij komt er al snel achter dat drugs dealen, hard studeren en voor een pasgeboren baby zorgen moeilijker te combineren is dan hij dacht. Dus wanneer Mav de kans krijgt om het rechte pad te bewandelen, grijpt hij die met beide handen aan. Hij zal iedereen die hem bestempelt als hopeloos tuig hun ongelijk bewijzen.

Alleen is weglopen niet zomaar een optie, niet wanneer er King Lord-bloed door je aderen stroomt. Loyaliteit, wraak en verantwoordelijkheid dreigen Mav te verpletteren, zeker als er iemand van wie hij houdt op brute wijze wordt vermoord. Uiteindelijk zit er maar één ding op: Mav moet zelf ontdekken wat het betekent om een echte man te zijn.

Met haar trefzekere observaties, scherpe en rauwe dialogen trekt Thomas je ook nu weer in een verhaal dat geen moment verveelt en dat een boeiende, dikwijls onthutsende, maar wel eerlijke inkijk geeft in het leven aan de zelfkant van de Amerikaanse samenleving. Angie Thomas die zichzelf absoluut niet ziet als een activist toont zich net als in haar eerdere twee boeken (in het voorjaar van 2019 verscheen haar tweede roman Niet te stoppen, een ode aan de hiphop) een begaafd verteller en laat zien dat het mogelijk is om aan het criminele milieu te ontsnappen en een beter leven op te pakken.

Ook weer zo’n onvergetelijke Young Adult die niet op de lijst of in de boekenkast mag ontbreken.

Thomas, A. (2021) De roos uit het beton. Oorspronkelijke titel: Concrete Rose. Nederlandse vertaling door Aimée Warmerdam. Amsterdam: Moon, Overamstel uitgevers. Isbn  978 90 488 5888 0 € 21,99, 316 blz.

Erna Sassen - Zonder titel

Erna Sassen (1961) beheerst als geen ander het vermogen aansprekende verhalen te schrijven voor jongeren in de leeftijd van veertien, vijftien jaar en ouder.  Het zijn levensechte verhalen over gevoelige onderwerpen als afscheid nemen en verdriet. Met titels als Dit is geen dagboek (2009) en Er is geen vorm waarin ik pas (2017) wist Sassen haar lezers eerder te bekoren. Haar schrijfstijl laat zich nog het beste omschrijven als recht voor zijn raap, vlot en heel direct. Geen woord is teveel, haar taalgebruik steevast puur en krachtig.

In haar nieuwste jeugdroman Zonder titel toont Sassen zich wederom een briljant verteller. Het draait allemaal om de vijftienjarige Joshua die al sinds de kleuterklas bevriend is met Zivan. Zijn hartsvriendin is enkele maanden geleden teruggekeerd naar Irak, het land dat ze ooit als klein meisje met haar familie ontvluchtte.

Joshua is overgestapt van 2 havo naar 3 vmbo. De keuze destijds voor havo werd met name bepaald door de schoolkeuze van Zivan. Maar die is er nu niet meer en ze reageert zelfs niet op berichten van Joshua. De start in zijn nieuwe klas belooft weinig goeds.

‘Ik wist natuurlijk vanaf het moment  dat ik in deze kutklas werd geplaatst dat ik een keer gezeik zou krijgen met Sergio, aanvoerder van een groep kansloze hangjongeren’ (p. 7)

Sergio heeft Joshua beroofd van zijn schetsboek. Joshua tekent graag en het moet gezegd: hij heeft talent. Niet voor niets geven zijn klasgenoten hem de naam Rembrandt. Tekenen is voor hem ook een uitlaatklep en veel schetsen hebben betrekking op zijn relatie met Zivan die door hem wordt verbeeld door een geitje. Joshua zelf is de wolf.

‘Het geitje van Ziva was sterker dan je zou verwachten van een klein geitje. Het beschermde mijn wolf tegen allerlei narigheid. Tegen chaotische schoolreisjes en sinterklaasvieringen, tegen klassikale kerstdiners met kotspartijen, in de bus naar schoolzwemmen en tijdens de overblijf. Het bleef altijd dicht bij hem in de buurt.’ (p.40)

Het geitje was er ook voor Joshua toen zijn ouders gingen scheiden. Tot het moment dat alles veranderde.

‘Anderhalf jaar geleden werd ik hem echt. Die wolf. Toen Zivan vertrok naar Irak. Toen begon het huilen en het grommen.’ (p. 40 )

Joshua begrijpt dat Zivan is uitgehuwelijkt aan een neef. Maar Zivan keert terug. Niet zonder reden: haar tante zal worden behandeld aan borstkanker. De relatie met Zivan echter zal nooit meer hetzelfde zijn. Zivan duikt onder en ze verkeert duidelijk in tweestrijd. Bezwijkt zij onder de druk van haar familie?

Ondertussen is de hetze op school tegen Joshua omgeslagen in een soort van wankel wederzijds respect. Sergio en zijn vrienden zijn onder de indruk van Joshua’s tekentalent en Sergio hoopt maar dat Joshua bereid is voor hem een ontwerp te maken voor een tattoo.

De schrijfster heeft haar boek gedeeltelijk gebaseerd op het levensverhaal van Zivan en haar tante Shanya, twee buitengewoon inspirerende vrouwen van wie de echte namen om redenen van privacy niet worden genoemd. Heel bijzonder is de wijze waarop de jeugdroman net als een echt schetsboek prachtig werd geïllustreerd door Martijn van der Linden. Het is kenmerkend voor Sassen dat zij ondanks de heftigheid van de persoonlijke problemen van de verhaalfiguren de humor in het vizier houdt. Hilarisch is bijvoorbeeld het fragment waarin we lezen hoe Joshua en zijn machovrienden voor school een uitstapje maken naar het Rijksmuseum.

Zonder titel is een absolute aanrader voor lezers vanaf leerjaar drie, een boek om compleet in op te gaan.

Sassen, E. (2021) Zonder titel. Amsterdam: Uitgeverij Leopold. Isbn  978 90 258 8095 8  € 17,99, 255 blz.