Heeft de jeugd een toekomst? Verhalen over klimaatverandering

Dit artikel verscheen eerder in Levende Talen Magazine, nummer 8 jaargang 2023.

Op het moment dat ik deze woorden schrijf, is de zomer voorbij. Een zomer waarin opnieuw meerdere weerrecords werden verbroken. De nieuwsuitzendingen gingen met name over immense verwoestingen ten gevolge van bosbranden, overstromingen, verzengende hitte, extreme hagelbuien en windsnelheden met de kracht van een orkaan.

Het tempo waarin de aarde opwarmt, is ongekend, doet het ergste vrezen. Het laat velen niet onberoerd. Jongeren pikken de slappe, weifelende houding van regeringsleiders en volwassenen niet en komen in actie. Hierna vijf meer of minder recent verschenen jeugdboeken over de gevolgen van al het natuurgeweld. Het zijn een informatieve uitgave van Clavis, verhalen van Nederlandse bodem van Eva Moraal, Marloes Morshuis en Mark Bode en een roman van Amerikaanse origine geschreven door Alan Gratz.

 

De toekomst is van ons

De in Amsterdam wonende Belg Samuel Hanegreefs, journalist en schrijver, schreef met De toekomst is van ons een informatief boek over de klimaatcrisis. Daarin geeft hij jongeren die zich bezorgd maken een stem. Het zijn niet alleen de beroemde klimaatactiviste Greta Thunberg en de twaalfjarige Severn Cullis-Suzuki die aan het woord komen. Severn sprak al in 1992 - zesentwintig jaar eerder dan Greta dat deed - regeringsleiders toe over de mondiale verwoesting van het milieu. Er zijn bovendien getuigenissen van minder bekende kinderen uit Brazilië, Pakistan, India Groot-Brittannië en Indonesië.

De tekst is gesplitst in vier delen. Het eerste deel toont waar we nu staan op het gebied van klimaatverandering. De schrijver leidt de lezer daartoe naar verschillende plekken op aarde.

In het tweede gedeelte wordt inzichtelijk gemaakt hoe het zover heeft kunnen komen door in te zoomen op de uitstoot van CO2 en het gebruik van fossiele brandstoffen. Deel 3 schetst een tamelijk onheilspellend beeld van de toekomst als er niets gebeurt. De auteur maakt bovendien duidelijk dat de klimaatcrisis behoorlijk oneerlijk is, omdat wie arm, jong of gekleurd is beduidend meer last ondervindt. Het laatste deel vertelt hoe met name jongeren met kleine en grote acties het verschil maken.

Deze stevig gebonden uitgave werd smaakvol geïllustreerd door Gert-Jan Oosting. Het nawoord is hoopvol wanneer Hanegreefs uitlegt hoe we dicht bij een oplossing staan nu steeds meer mensen zich dankzij nieuw verworven kennis en voortschrijdend inzicht bewust zijn van het probleem.

Een urgent en noodzakelijk boek voor lezers van twaalf jaar en ouder.

 

Overstroomd

Stel je eens voor: enorme regenbuien zorgden voor dijkdoorbraken en overstromingen. Het heeft niet alleen het landschap ingrijpend veranderd, maar zorgt ook voor een verdeling van haar bewoners. Je ontleent je maatschappelijke positie en je status voortaan aan de plek waar je woont. De Drogen bevolken het veilig, droge deel en vormen de rijke elite. Zij leven in streng beveiligde districten - zogeheten GG ’s - een redelijk comfortabel en beschermd bestaan. De Natten daarentegen vormen de underdog. Zij bewonen de gebieden die het eerst gevaar lopen als het water weer stijgt. De Natten klitten bijeen in grijze, grauwe getto’s, hebben de minste banen en proberen letterlijk en figuurlijk het hoofd boven water  te houden.

De aversie onder deze laatste groep jegens de Drogen neemt toe en krijgt een gezicht in de NatTo, het ondergronds verzet. De leden van het verzet bereiden in het diepste geheim aanslagen voor op strategische doelen in de zorgvuldig bewaakte leefgebieden van de Drogen en het zet de onderlinge tegenstellingen op scherp.

Tegen het decor van deze dreigende omgeving speelt het dystopische Young Adult-debuut van Eva Moraal. De schrijfster schept een onheilspellend en uiterst beklemmend toekomstbeeld met twee prachtige hoofdpersonen: Max en Nina.

Overstroomd verscheen voor het eerst in 2012, maar beleefde drie jaar later met een opvallender omslag een herdruk en is nog altijd goed verkrijgbaar. Een meeslepende, maar boven alles intrigerende roman. Goed geschreven in een krachtige stijl voor lezers van vijftien jaar en ouder.

 

Borealis

In 2016 verscheen Borealis, een spannende geschiedenis van Marloes Morshuis met als belangrijk thema ook weer de gevolgen van de klimaatverandering.

Joppe is ontvoerd - en hij niet alleen. In het koude, verafgelegen Borealis wordt hij met honderdtachtig andere kinderen vastgehouden. Op deze veilige plek kunnen de kinderen de voorspelde klimaatramp overleven en een nieuwe start maken voor de mensheid. Maar daar zit Joppe helemaal niet op te wachten. Hij wil naar huis en doet alles om zijn vrijheid terug te krijgen. Niet iedereen is hem gunstig gezind. Terwijl  de lange en koude winter voor de deur staat, stijgt de temperatuur in Borealis tot een kookpunt.

Borealis was de titel van Nederland Leest Junior 2019 en werd voor die gelegenheid uitgebracht in een nieuw jasje en voorzien van lessuggesties. Het boek is heel geschikt voor jongere lezers in de brugklas.

 

Winnen van de wereld

Yanna’s leven bestaat uit rampen. Haar tweelingbroer is net een alien, ze heeft nog nooit iets met een jongen gehad en dankzij school weet ze dat haar huis over twintig jaar onder water staat. Als het stilste meisje uit haar klas vertelt waarom ze gevlucht is, besluit Yanna dat ze iets moet doen. Maar wat?

Dan vraagt Lynne op voetbal of ze meegaat naar de Green Rebels. Die protesteren en bezetten kruispunten. Yanna zegt ja. Al bij haar eerste actie wordt Yanna opgepakt. Ze is boos: de wereld heeft haar uitgedaagd. En Yanna wil winnen… .

Schrijver Mark Boode is theaterdocent en een van de oprichters van Teachers for Climate (plaats zes op de Duurzame 100-lijst van Trouw in 2022). Hij publiceerde onder andere de groene toekomstroman Vogelkinderen.

Met dit vlot geschreven verhaal biedt Boode jongeren van vijftien jaar en ouder niet alleen leesplezier, maar hij gunt ze bovendien een kijkje in de wereld van klimaatactivisten. Een boeiend boek dat aanleiding kan geven tot een levendige discussie in de klas.

 

Twee graden

Vier verschillende jongeren, drie bedreigingen. Twee graden temperatuurverschil, veroorzaakt door de klimaatverandering, plaatst hen voor grote problemen.

In het Sierra Nevada gebergte in Californië proberen Akira en haar paard te ontsnappen aan een allesverwoestende bosbrand.

In Noord-Canada komen Owen en George oog in oog te staan met een uitgehongerde ijsbeer, die vast is komen te zitten op een stuk land.

In Miami moet Natalie vechten om haar hoofd boven water te houden wanneer haar stad door een orkaan wordt overspoeld.

Ook al leven Akira, Owen, George en Natalie duizenden kilometers van elkaar vandaan en zijn hun problemen erg verschillend, toch zijn ze meer met elkaar verbonden dan ze ooit hadden kunnen bedenken. 

Twee graden is een knap geconstrueerd verhaal waarin Gratz de drie hiervoor genoemde verhaallijnen op een knappe manier afwisselt en in het slot verbindt. De geschiedenis is buitengewoon spannend met verhaalfiguren die voor de lezer echt lijken te gaan leven.

Alan Gratz (1972) is een succesvolle Amerikaanse auteur, die opgroeide in Knoxville. Hij heeft al veel boeken voor jongeren op zijn naam staan en won daarmee meerdere prijzen. In Nederland verschenen eerder De jongen die tien concentratiekampen overleefde (2013), Projekt 1065 (2017), Vluchteling (2017), Erecode (2018), D-day (2019), 9/11 (2021) en De laatste granaat (2023).

Op de website van de uitgever (Kluitman) staat een lesbrief die vrij kan worden gedownload.

Boode, M. (2023) Winnen van de wereld. Rotterdam: Uitgeverij Lemniscaat b.v. Isbn 978 90 477 1517 7  € 15,99, 223 blz

Gratz, A. (2023) Twee graden. Oorspronkelijke titel: Two Degrees. Alkmaar: Uitgeverij Kluitman Alkmaar b.v. Isbn 978 90 206 5478 3 6  € 17,99, 382 blz

Hanegreefs, S. Illustraties Gert-Jan Oosting. (2023) De toekomst is van ons. Hasselt - Alkmaar - New York: Clavis Uitgeverij. Isbn 978 90 448 4879 3 7  € 26,95, 101 blz

Moraal, E. (2015) Overstroomd. Rotterdam: Uitgeverij Lemniscaat b.v. Isbn 978 90 477 0730 1  € 16,99, 398 blz

Morshuis, M. (2016) Borealis. Rotterdam: Uitgeverij Lemniscaat b.v. Isbn 978 90 477 0866 7  € 15,99, 268 blz

Politie niet betreden - toegankelijke jeugdthrillers van De Fontein voor lezers in de onderbouw

Dit artikel verscheen eerder in Levende Talen Magazine, nummer 7 jaargang 2023.

Enkele jaren geleden brak ik een lans voor de jeugdthrillers ‘Politie niet betreden’ van uitgeverij De Fontein in Utrecht. De verhalen zijn behoorlijk populair onder grote groepen lezers en zijn met name interessant voor jongeren die minder makkelijk zijn te verleiden tot het lezen van een boek. Anno 2023 heeft de reeks bepaald niet aan populariteit ingeboet, getuige ook het groot aantal stemmen dat Jonge Jury-lezers uitbrachten op twee Politie niet betreden-uitgaven: Geen weg terug van Elvin Post en Game on. De laatste titel eiste uiteindelijk de hoogste eer op. Schrijfster Cis Meijer won er de prijs van de Jonge Jury 2023 mee en zij is hiermee de derde Politie niet betreden-auteur op rij die De Fontein aan de hoofdprijs hielp. Margje Woodrow (Fake Trip, 2021) en Mel Wallis de Vries (Wild ,2019; Pijn, 2018; Schuld, 2017; Shock, 2016; Wreed, 2015; Klem, 2014 en Vals, 2012) deden het liefst acht maal eerder.

Een bizar spel

De hoofdpersonen in Game on ontvangen een geheimzinnige uitnodiging om mee te doen aan een populair YouTube-spel: Breakpoint. Deelname biedt uitzicht op het winnen van een behoorlijke som geld en dat trekt de nieuwsgierige Noor, de ambitieuze Sky, de knappe Eline, gezelligheidsdier Daan en de sportieve Jordi over de streep. De finale van het spel zal plaatsvinden in een afgelegen landhuis.

Natuurlijk loopt het compleet anders. De uitnodiging blijkt de start van een gruwelijk spel. Sky verdwijnt spoorloos van het toneel en de overige vier moeten alles op alles zetten om hun vriendin te redden. Hoever zijn ze bereid te gaan? De onderlinge verhoudingen worden beproefd, de vriendschap komt onder zware druk te staan. Wie heeft het op hen gemunt en waarom?

Game on heeft dezelfde ingrediënten als de meeste andere delen in de Politie niet betreden-serie: een wisselend perspectief, een hoog tempo van vertellen, een misdaad, een onbekende dader en een verrassende ontknoping. Cis Meijer weet wat er speelt onder jonge mensen, kan zich uitstekend verplaatsen in de doelgroep. De slimme marketing van De Fontein (denk onder meer aan het karakteristieke Politie niet betreden-elastiek en de bloedspetter op de rug van het boek) maakt het verder af.

Schrijfster Cis Meijer (Heemskerk, 1970) woont met haar gezin in Amsterdam. Ze studeerde af in film- en televisiewetenschappen aan de Universiteit van Amsterdam en werkte als video-editor bij SBS6. Op de schrijfopleiding Script+ leerde zij verhalen schrijven voor kinderen. In 2014 verscheen haar eerste jeugdthriller Verdoofd bij De Fontein. Dit boek was een van de vijftien genomineerden voor de Hebban Crimezone Beste Young Adult Thriller 2014. Jacht (2020) werd genomineerd voor de Prijs van de Jonge Jury. Op het moment dat u dit artikel leest, ligt er alweer een nieuw boek van Cis Meijer op de plank: No escape, ook weer verschenen als Politie niet betreden-boek.

Wat zou jij doen?

Wat zou jij doen als je een tas met 80.000 euro vindt? Schrijver Elvin Post schreef een spannend verhaal over dit duivels dilemma.
Wanneer Eva en haar vriendinnen Anna, Fleur en Kim middenin de nacht na een schoolfeest naar huis fietsen, stuiten ze op een auto die met geopende portieren op de weg staat. Ernaast liggen twee mannen in een grote plas bloed. Als Eva de politie wil bellen, ziet Fleur een tas met geld in de auto. Hoewel Eva en Anna er geen goed gevoel bij hebben, neemt Fleur de tas mee. Maar dan blijkt dat een van de mannen nog leeft. Hij hoort bij een groep zware criminelen…

Elvin Post schreef met Geen weg terug zijn eerste roman voor jongeren. Een spannende, nieuwsgierig makende proloog zorgt ervoor dat je als lezer onmiddellijk gevangen raakt door het verhaal waarna de gebeurtenissen elkaar in een hoog tempo opvolgen. Dankzij het wisselend perspectief krijgt de lezer een goed beeld krijgt van het gedachtengoed van twee van de vier hoofdpersonen: Eva en Anna.

Post heeft een aangename, beeldende wijze van vertellen en hij slaagt er uitstekend in de verhaalfiguren met hun uiteenlopende thuissituaties goed te portretteren. De geschiedenis speelt zich af in Rotterdam en heeft aan het eind nog een verrassend plot.

Post (Rotterdam, 1973) schreef meerdere thrillers voor volwassenen en won in 2004 als jongste schrijver ooit de Gouden Strop met Groene vrijdag. Met Roomservice won hij de Diamanten Kogel, de belangrijkste Vlaamse thrillerprijs. Zijn werk is uitgegeven in het Duits, Frans, Spaans, Turks, Hebreeuws en Indonesisch.

In gesprek met de uitgever

Hoe verklaart De Fontein zelf de blijvende waardering voor de Politie niet betreden-boeken? Ik vroeg het aan Anne-Marie Zegers, Brandmanager Kind & Jeugd bij VBK|Media, Uitgeverij De Fontein.

Zegers: ‘De Fontein staat voor leesplezier en we horen terug van lezers dat juist deze boeken leuk zijn om te lezen. De boeken zijn laagdrempelig. Alle Politie Niet Betreden-auteurs kunnen zich goed  inleven in de doelgroep (tieners van dertien jaar en ouder). De personages zijn goed uitgewerkt waardoor ze ‘echt’ gaan leven voor de lezer die zo het gevoel krijgt onderdeel te zijn van het verhaal. Wat verder helpt, is dat we best veel titels in de reeks hebben. Het bingen is daardoor goed mogelijk, lezers kunnen lekker doorlezen. Ook het elastiek om de boeken is een must have-item geworden.’

Kijkende naar de geschiedenis van deze serie: wat doet de uitgever om zichzelf te vernieuwen, is er tot nog toe gebeurd?

Zegers: ‘Onlangs zijn drie Politie Niet Betreden-titels in het Engels verschenen om in te spelen op de trend om Engelstalige boeken te lezen. We geven ook jeugdthrillers uit gericht op een iets jongere doelgroep (11+) om de lezer al vroeg aan de reeks te binden. Ook kijken we naar de mogelijkheden van novelles. Verder zoeken we naar andere manieren van verhalen consumeren. Veel van onze titels zijn als e- of audioboek verkrijgbaar. En van Kater geschreven door Margje Woodrow is een podcast verschenen, een opstap naar het lezen van het boek. Dat lijkt in de smaak te vallen. Binnen een week stond deze podcast op nummer 2 in de Spotify-charts.’

Wat kun je zeggen over de doelgroep?

Zegers: ‘Het is een lastige doelgroep om tot lezen aan te zetten. Er is veel concurrentie van andere vrijetijdsbestedingen. Door op trends in te spelen als Engels lezen, bingen en gewoon toffe en spannende boeken te maken, proberen we ze toch zo ver te krijgen. Gelukkig lijkt dat met onze Politie Niet Betreden-boeken goed te lukken.’

Wat wil de uitgever verder nog kwijt?

Zegers: ‘We pleiten bij De Fontein voor leesplezier! Er zou vanuit de overheid en het onderwijs meer nadruk moeten liggen op het leesplezier en het genieten van verhalen. De leerlingen zouden veel meer zelf de keuze moeten krijgen wat te lezen. Zodra een puber iets ‘moet’, is de lol eraf. Dus laat de lijst voor wat het is en laat die kids lezen wat ze willen, kilometers maken, genieten van verhalen. Of dat nou een Donald Duck is, een jeugdthriller of zwaar literair werk. Als ze maar lezen!’

Tot besluit

Vanaf september kunnen leerlingen in de onderbouw weer aan de slag met een nieuwe jaargang van de Jonge Jury, het grootste leesbevorderingsprogramma voor onderbouwleerlingen uit vmbo, de havo en het vwo. De leestips, peer-to-peer adviezen van het Jonge Jury Boekgenootschap, worden in december bekendgemaakt.

De kans is groot dat de jeugdthrillers van De Fontein wederom goed scoren en dat is prima. Ik deel de visie van Zegers dat het zeker in de onderbouw belangrijk is dat jongeren (weer) blij worden van het lezen van een boek. Leeskilometers maken, daar gaat het om. Daar kan geen maatles taal tegenop! En ze dan in de bovenbouw stap voor stap voorbereiden op hogere leesdoelen.

Op woensdag 12 juni 2024 vindt de drieëntwintigste editie van de Dag van de Jonge Jury plaats in TivoliVredenburg, Utrecht.

Meijer, C. (2022) Game on. Utrecht: Uitgeverij De Fontein. Isbn 978 90 261 6183 4 € 16,99, 235 blz

Post, E. (2022) Geen weg terug. Utrecht: Uitgeverij De Fontein. Isbn 978 90 261 6080 6  € 16,99, 255 blz