Heeft de jeugd een toekomst? Verhalen over klimaatverandering

Dit artikel verscheen eerder in Levende Talen Magazine, nummer 8 jaargang 2023.

Op het moment dat ik deze woorden schrijf, is de zomer voorbij. Een zomer waarin opnieuw meerdere weerrecords werden verbroken. De nieuwsuitzendingen gingen met name over immense verwoestingen ten gevolge van bosbranden, overstromingen, verzengende hitte, extreme hagelbuien en windsnelheden met de kracht van een orkaan.

Het tempo waarin de aarde opwarmt, is ongekend, doet het ergste vrezen. Het laat velen niet onberoerd. Jongeren pikken de slappe, weifelende houding van regeringsleiders en volwassenen niet en komen in actie. Hierna vijf meer of minder recent verschenen jeugdboeken over de gevolgen van al het natuurgeweld. Het zijn een informatieve uitgave van Clavis, verhalen van Nederlandse bodem van Eva Moraal, Marloes Morshuis en Mark Bode en een roman van Amerikaanse origine geschreven door Alan Gratz.

 

De toekomst is van ons

De in Amsterdam wonende Belg Samuel Hanegreefs, journalist en schrijver, schreef met De toekomst is van ons een informatief boek over de klimaatcrisis. Daarin geeft hij jongeren die zich bezorgd maken een stem. Het zijn niet alleen de beroemde klimaatactiviste Greta Thunberg en de twaalfjarige Severn Cullis-Suzuki die aan het woord komen. Severn sprak al in 1992 - zesentwintig jaar eerder dan Greta dat deed - regeringsleiders toe over de mondiale verwoesting van het milieu. Er zijn bovendien getuigenissen van minder bekende kinderen uit Brazilië, Pakistan, India Groot-Brittannië en Indonesië.

De tekst is gesplitst in vier delen. Het eerste deel toont waar we nu staan op het gebied van klimaatverandering. De schrijver leidt de lezer daartoe naar verschillende plekken op aarde.

In het tweede gedeelte wordt inzichtelijk gemaakt hoe het zover heeft kunnen komen door in te zoomen op de uitstoot van CO2 en het gebruik van fossiele brandstoffen. Deel 3 schetst een tamelijk onheilspellend beeld van de toekomst als er niets gebeurt. De auteur maakt bovendien duidelijk dat de klimaatcrisis behoorlijk oneerlijk is, omdat wie arm, jong of gekleurd is beduidend meer last ondervindt. Het laatste deel vertelt hoe met name jongeren met kleine en grote acties het verschil maken.

Deze stevig gebonden uitgave werd smaakvol geïllustreerd door Gert-Jan Oosting. Het nawoord is hoopvol wanneer Hanegreefs uitlegt hoe we dicht bij een oplossing staan nu steeds meer mensen zich dankzij nieuw verworven kennis en voortschrijdend inzicht bewust zijn van het probleem.

Een urgent en noodzakelijk boek voor lezers van twaalf jaar en ouder.

 

Overstroomd

Stel je eens voor: enorme regenbuien zorgden voor dijkdoorbraken en overstromingen. Het heeft niet alleen het landschap ingrijpend veranderd, maar zorgt ook voor een verdeling van haar bewoners. Je ontleent je maatschappelijke positie en je status voortaan aan de plek waar je woont. De Drogen bevolken het veilig, droge deel en vormen de rijke elite. Zij leven in streng beveiligde districten - zogeheten GG ’s - een redelijk comfortabel en beschermd bestaan. De Natten daarentegen vormen de underdog. Zij bewonen de gebieden die het eerst gevaar lopen als het water weer stijgt. De Natten klitten bijeen in grijze, grauwe getto’s, hebben de minste banen en proberen letterlijk en figuurlijk het hoofd boven water  te houden.

De aversie onder deze laatste groep jegens de Drogen neemt toe en krijgt een gezicht in de NatTo, het ondergronds verzet. De leden van het verzet bereiden in het diepste geheim aanslagen voor op strategische doelen in de zorgvuldig bewaakte leefgebieden van de Drogen en het zet de onderlinge tegenstellingen op scherp.

Tegen het decor van deze dreigende omgeving speelt het dystopische Young Adult-debuut van Eva Moraal. De schrijfster schept een onheilspellend en uiterst beklemmend toekomstbeeld met twee prachtige hoofdpersonen: Max en Nina.

Overstroomd verscheen voor het eerst in 2012, maar beleefde drie jaar later met een opvallender omslag een herdruk en is nog altijd goed verkrijgbaar. Een meeslepende, maar boven alles intrigerende roman. Goed geschreven in een krachtige stijl voor lezers van vijftien jaar en ouder.

 

Borealis

In 2016 verscheen Borealis, een spannende geschiedenis van Marloes Morshuis met als belangrijk thema ook weer de gevolgen van de klimaatverandering.

Joppe is ontvoerd - en hij niet alleen. In het koude, verafgelegen Borealis wordt hij met honderdtachtig andere kinderen vastgehouden. Op deze veilige plek kunnen de kinderen de voorspelde klimaatramp overleven en een nieuwe start maken voor de mensheid. Maar daar zit Joppe helemaal niet op te wachten. Hij wil naar huis en doet alles om zijn vrijheid terug te krijgen. Niet iedereen is hem gunstig gezind. Terwijl  de lange en koude winter voor de deur staat, stijgt de temperatuur in Borealis tot een kookpunt.

Borealis was de titel van Nederland Leest Junior 2019 en werd voor die gelegenheid uitgebracht in een nieuw jasje en voorzien van lessuggesties. Het boek is heel geschikt voor jongere lezers in de brugklas.

 

Winnen van de wereld

Yanna’s leven bestaat uit rampen. Haar tweelingbroer is net een alien, ze heeft nog nooit iets met een jongen gehad en dankzij school weet ze dat haar huis over twintig jaar onder water staat. Als het stilste meisje uit haar klas vertelt waarom ze gevlucht is, besluit Yanna dat ze iets moet doen. Maar wat?

Dan vraagt Lynne op voetbal of ze meegaat naar de Green Rebels. Die protesteren en bezetten kruispunten. Yanna zegt ja. Al bij haar eerste actie wordt Yanna opgepakt. Ze is boos: de wereld heeft haar uitgedaagd. En Yanna wil winnen… .

Schrijver Mark Boode is theaterdocent en een van de oprichters van Teachers for Climate (plaats zes op de Duurzame 100-lijst van Trouw in 2022). Hij publiceerde onder andere de groene toekomstroman Vogelkinderen.

Met dit vlot geschreven verhaal biedt Boode jongeren van vijftien jaar en ouder niet alleen leesplezier, maar hij gunt ze bovendien een kijkje in de wereld van klimaatactivisten. Een boeiend boek dat aanleiding kan geven tot een levendige discussie in de klas.

 

Twee graden

Vier verschillende jongeren, drie bedreigingen. Twee graden temperatuurverschil, veroorzaakt door de klimaatverandering, plaatst hen voor grote problemen.

In het Sierra Nevada gebergte in Californië proberen Akira en haar paard te ontsnappen aan een allesverwoestende bosbrand.

In Noord-Canada komen Owen en George oog in oog te staan met een uitgehongerde ijsbeer, die vast is komen te zitten op een stuk land.

In Miami moet Natalie vechten om haar hoofd boven water te houden wanneer haar stad door een orkaan wordt overspoeld.

Ook al leven Akira, Owen, George en Natalie duizenden kilometers van elkaar vandaan en zijn hun problemen erg verschillend, toch zijn ze meer met elkaar verbonden dan ze ooit hadden kunnen bedenken. 

Twee graden is een knap geconstrueerd verhaal waarin Gratz de drie hiervoor genoemde verhaallijnen op een knappe manier afwisselt en in het slot verbindt. De geschiedenis is buitengewoon spannend met verhaalfiguren die voor de lezer echt lijken te gaan leven.

Alan Gratz (1972) is een succesvolle Amerikaanse auteur, die opgroeide in Knoxville. Hij heeft al veel boeken voor jongeren op zijn naam staan en won daarmee meerdere prijzen. In Nederland verschenen eerder De jongen die tien concentratiekampen overleefde (2013), Projekt 1065 (2017), Vluchteling (2017), Erecode (2018), D-day (2019), 9/11 (2021) en De laatste granaat (2023).

Op de website van de uitgever (Kluitman) staat een lesbrief die vrij kan worden gedownload.

Boode, M. (2023) Winnen van de wereld. Rotterdam: Uitgeverij Lemniscaat b.v. Isbn 978 90 477 1517 7  € 15,99, 223 blz

Gratz, A. (2023) Twee graden. Oorspronkelijke titel: Two Degrees. Alkmaar: Uitgeverij Kluitman Alkmaar b.v. Isbn 978 90 206 5478 3 6  € 17,99, 382 blz

Hanegreefs, S. Illustraties Gert-Jan Oosting. (2023) De toekomst is van ons. Hasselt - Alkmaar - New York: Clavis Uitgeverij. Isbn 978 90 448 4879 3 7  € 26,95, 101 blz

Moraal, E. (2015) Overstroomd. Rotterdam: Uitgeverij Lemniscaat b.v. Isbn 978 90 477 0730 1  € 16,99, 398 blz

Morshuis, M. (2016) Borealis. Rotterdam: Uitgeverij Lemniscaat b.v. Isbn 978 90 477 0866 7  € 15,99, 268 blz