Gideon Samson - Zwarte zwaan

Zwarte zwaan van Gideon Samson verscheen voor het eerst in 2012 en werd een jaar later bekroond met een Griffel. Uitgeverij Leopold voorzag dit duistere jeugdverhaal van een eigentijds uiterlijk en  brengt het thans opnieuw onder de aandacht van een volgende generatie jonge lezers.

Een destructieve vriendschap

In het eerste hoofdstuk van Zwarte zwaan stelt Samson twee van de drie hoofdpersonen in zijn boek aan de lezer voor. Het zijn Duveke en Rifka (12), twee vriendinnen, twee keurige meisjes. Maar is dat wel zo? Rifka is helemaal niet zo netjes en dat blijkt al onmiddellijk op de eerste bladzijden waar zij een medewerkster van de Kindertelefoon meedogenloos op het verkeerde been zet door haar voor te liegen dat ze zwanger is en misbruikt wordt door haar broer. Het tekent Rifka. Ze is verre van lief, eerder een manipulatief kreng. Een bitcherig kind dat telkens nieuwe dingen verzint waarmee ze anderen tegen zich opzet.

Duveke vindt het allemaal prima zo, gaat er in mee, ook al is al het onaangepast gedrag van Rifka niet echt haar ding. Maar ze weet donders goed dat het de enige manier is om de vriendschap in stand te houden. En dat mag wat kosten. Want …  ‘Vriendinnen zijn met Rifka is het hoogste wat je kunt bereiken.’ En verder is Duveke in alles Rifka’s tegenpool. Een kinderlijk meisje dat onder haar bed allerlei frutsels koestert in een Heilige Doos en worstelt met een ondefinieerbaar Gevoel dat haar met enige regelmaat volledig lamslaat. Een onzeker meisje ook dat haar slechte gedachten het liefst verdringt naar een donker vakje in haar hersens, een plekje waar ze zo min mogelijk probeert te komen. Zoals die keer dat ze een zwart glazen zwaantje van haar moeders verzameling per ongeluk vernielde.

Samen hebben de meiden volgens Rifka één doel. ‘Wij twee moeten heersen over het volk der truttenkoppen en piemelpikkies. ‘En dat zullen ze weten op hun school.

Aan de oever van de Paarse Plas, een meertje in het bos, worden in het geniep de plannen gesmeed. Dat wil zeggen: Rifka bedenkt alles. Haar nieuwste idee wordt ingegeven door de dood van Mori (paardenstaartje), een ernstig ziek klasgenootje. Al die verdrietige mensen op zijn begrafenis! Hoe zou het zijn dat zelf te ervaren tijdens je uitvaart?  Rifka wil haar begrafenis bewust meemaken. Ze heeft het helemaal uitgedokterd en Duuf moet haar daarbij helpen. Ze ensceneert haar eigen ontvoering en duikt ondertussen onder in een tentje in het bos. Haar ouders kunnen onmogelijk het losgeld betalen en dus brengen de ontvoerders haar om het leven. Haar lichaam wordt niet gevonden en daarom zal ze dood worden verklaard. Het lijkt een strak plan. Maar natuurlijk loopt het anders … .

Zwarte zwaan kent een zorgvuldige compositie en vormt psychologisch een doordacht geheel. Het boek kan worden opgesplitst in drie delen. In het eerste deel ‘Voor’ maken we alle gebeurtenissen mee door de ogen van Duveke. Rifka moet met hulp van Duveke dan nog verdwijnen. In het tweede gedeelte (‘Na’) is de verdwijning van Rifka een feit en bezien we alles vanuit het perspectief van de veertienjarige broer van Duveke, Olivier. Olivier en zijn familie maken zich daadwerkelijk op voor een begrafenis, al is het niet te zeggen dat dit de uitvaart is van Rifka, omdat we in het eerste deel konden lezen dat Duveke faalde bij de uitvoering van een essentieel onderdeel van Rifka’s plan. Het wordt wel duidelijk dat er iets goed mis is met Duveke want ze heeft besloten te zwijgen en spreekt met niemand meer. Het derde deel tot slot (‘Tijdens’) verhaalt over de gebeurtenissen tijdens de verdwijning en is geschreven vanuit het perspectief van Rifka. Hier vallen alle puzzelstukjes op een macabere en onverwachte manier op hun plek. Het zou te ver gaan daar nader op in te gaan, want het haalt de spanning uit dit verrassend goed en sterk geschreven boek.

Samson (in 2010 Zilveren Griffelwinnaar met Ziek) toont zich met Zwarte zwaan van zijn beste kant. In 2013 werd het verhaal bekroond met een Zilveren Griffel. In het juryrapport werden onder meer geroemd het duizelingwekkende tempo, de sublieme stijl en de adembenemende compositie van deze door-en-door-donkere roman. Het is waar. Zwarte zwaan is niet alleen een markant, maar boven alles magistraal jeugdverhaal. Een boek met literaire kwaliteiten en tegelijk ook een spannende geschiedenis met lees bevorderende elementen en daarom geschikt voor een wat breder publiek.

Samson, G. (2012) Zwarte zwaan. Tiende druk, 2021. Amsterdam: Uitgeverij Leopold. Isbn  978 90 258 8123 8  € 18,99, 216 blz.