Opdat we niet vergeten - Verhalen over de Holocaust die geen mens onberoerd laten

Het is slecht gesteld met de kennis van de Holocaust onder Nederlanders tot veertig jaar. Docenten geschiedenis kijken er niet vreemd van op, verzuchten dat zij met name in de onderbouw structureel te weinig tijd hebben, wil enig historisch onderwerp kunnen beklijven. Dat wil zeggen: als hun vak al op de lessentabel staat! Want geschiedenis wordt in het vmbo dikwijls niet meer gegeven.

Het fictieonderwijs biedt kansen. Wie thuis is in de (jeugd)literatuur weet dat de Tweede Wereldoorlog en dan met name de Jodenvervolging een belangrijk en veelbeschreven onderwerp is.

Ik breng hierna de titels van enkele jeugdboeken onder de aandacht. De verhalen zijn toegankelijk, laten de lezer dikwijls niet onberoerd en bieden stof tot nadenken. Voor wie het gesprek aan wil gaan, liggen hier kansen.

Het betreft een selectie, er is meer. Veel meer! Voor alle titels geldt dat ze uitermate geschikt zijn voor de onderbouw.

 

Het kindertransport

Tijdens de begrafenis van haar oma is Marit (13) verdrietig, maar ook boos. Boos op haar moeder, een beroemd violiste, die schittert door afwezigheid. Ongelooflijk vindt Marit. Of toch niet? Wie was die lieve, drukke ‘oma Vliegmachien’ eigenlijk?
Na haar dood stapelen de raadsels zich op. Met hulp uit onverwachte hoek ontrafelt Marit de waarheid over oma. Haar speurtocht eindigt bij de trein vol Joodse kinderen die in juni 1943 van Vught naar Sobibor denderde: het Kindertransport.

Beer, F. de (2014) Het kindertransport. Houten: Uitgeverij Unieboek.  Isbn 978 90 003 7782 4

Uitgespeeld

Levi en Roald zijn vrienden. Voetballen is wat ze het liefste doen. Hun leven verandert ingrijpend zodra in 1940 de oorlog uitbreekt. Levi is Joods en zijn vader wil een onderduiker in huis nemen. Roalds vader daarentegen heult mee met de Duitsers en hij is een fanatiek lid van de NSB. Voetbal houdt de vriendschap overeind, tot Levi in zijn eentje moet onderduiken en in een wirwar van emoties terechtkomt. Hij raakt dierbaren kwijt en vindt later een van hen terug zonder te weten of dat voor altijd is. Wie is wel te vertrouwen en wie niet?

Gemert, G. van (2015) Uitgespeeld. Hasselt-Alkmaar-New York: Clavis Uitgeverij. Isbn  978 90 448 2322 6

Rose Blanch

Een prentenboek over het jonge Duitse meisje Rose Blanche. Zij maakt mee hoe haar stadsgenoten de mannen uitzwaaien die als soldaten de stad verlaten in hun vrachtwagens en tanks. Zonder echt te begrijpen, ziet Rose op een dag hoe een kleine jongen ontsnapt uit een van de vrachtauto’s. Hij wordt tegengehouden door de nazi-burgemeester die hem onmiddellijk uitlevert aan de soldaten. De nieuwsgierigheid van Rose is gewekt en ze besluit de vrachtwagen te volgen. Ze ontdekt een plaats die is omheind met elektrisch prikkeldraad. De barakken achter het draad worden bewoond door mensen in gestreepte kleding. Rose spreekt de hongerige kinderen aan en ze schenkt hun een stuk brood. In de periode die volgt, neemt Rose steeds eten voor hen mee. Tot, op een ochtend, iedereen de stad uitvlucht. Het slot gaat vervolgens door merg en been.

Voor een uitgebreide bespreking klik hier.

Innocenti, R. (2019) Rose Blanche. Met tekst van Christophe Gallaz. Hasselt-Alkmaar-New York: Clavis Uitgeverij. Isbn 978 90 448 3702 5

Mijn zusje

Perla en haar Sintifamilie trekken in woonwagens door Duitsland. Ze leven volgens ongeschreven wetten en eeuwenoude tradities. De mannen in de familie zijn muzikanten, de vrouwen venten en voorspellen de toekomst. Maar Perla wil ook graag leren lezen en schrijven. Als het leven steeds moeilijker wordt, moeten Perla en haar familie vluchten. Dan breekt de oorlog uit. Een roman over de manier van leven van Sinti en het vaak vergeten leed van zigeuners tijdens en na de Tweede Wereldoorlog.

Loon, I. van (2013) Mijn zusje. Hasselt-Alkmaar-New York: Clavis Uitgeverij. Isbn 978 90 448 2400 1

Oorlog in een koffer

Benyamin Jacoby is een Joodse jongen die met zijn familie in het Vlaamse Mechelen woont. Zijn leven lijkt op dat van een gewone tiener en Benyamin voelt zich in de eerste plaats een Vlaming. Zijn ouders zijn hardwerkende, succesvolle middenstanders met een kruidenierswinkel. Als in mei 1940 de oorlog uitbreekt wordt het gezin Jacoby opgepakt en afgevoerd. Benyamin overleeft niet alleen Auschwitz, maar ook Bergen-Belsen. Vlak voor zijn dood, meer dan zeventig jaar na de oorlog, vertelt Benyamin zijn verhaal aan zijn kleinzoon Pieter, aan wie hij ook een koffertje nalaat. De inhoud maakt de herinneringen aan een inktzwarte periode in diens leven pijnlijk tastbaar.

Persoons, B. (2017) Oorlog in een koffer. Hasselt-Alkmaar-New York: Clavis Uitgeverij. Isbn 978 90 448 3054 5

De laatste reis

Hannah wordt samen met haar moeder opgepakt en weggevoerd. Ze weten niet waarom en hebben geen idee waar ze heen gaan. Na een verschrikkelijke treinreis in een goederenwagon vol mensen komen ze aan in een concentratiekamp. Omdat het donker is, moet Hannah van haar moeder vluchten. Ze verschuilt zich in een opslagplaats en wacht tot haar moeder haar komt zoeken. Maar hoe lang zal dat duren?

Een omkeerboek met aan de ene kant een verhaal en aan de andere kant feitelijke informatie.

Sax, A. (2010) De laatste reis/Het verhaal van de Holocaust. Hasselt-Alkmaar-New York: Clavis Uitgeverij. Isbn 978 90 448 1415 6

De kleuren van het getto

In deze graphic novel maken we kennis met de Joodse Misja die opgroeit in de Poolse hoofdstad Warschau. Hij maakt mee hoe in oktober 1940 het stadsdeel waarin hij met zijn familie woont, wordt omgevormd tot getto. Alle Joden uit de stad en omgeving worden opgehokt. Ziektes, honger en deportaties roeien de bevolking langzaam uit.

Misja sluit zich aan bij het ondergrondse verzet. Zodra bekend wordt dat het getto ter gelegenheid van Hitlers verjaardag zal worden ontruimd, bereidt hij zich met zijn kameraden voor op het onvermijdelijke.

Sax, A. en Caryl Strzelecki (2011). De kleuren van het getto. Wielsbeke: Uitgeverij De Eenhoorn. Isbn 978 90 583 8736 3

Hetty

Hetty is nog maar een jong meisje als zij samen met haar gezinsleden in 1943 via Westerbork naar een concentratiekamp in Bergen-Belsen wordt gedeporteerd. Hetty ontfermt zich als een van de oudste kinderen over de baby’s en de kleuters en zij zorgt er zo goed mogelijk voor dat zij deze verschrikkelijke tijd doorkomen.

Verolme, H. (2016) Hetty. Oorspronkelijke titel: Hetty. A true story. Vertaald door Hilke Makkink. Utrecht: Uitgeverij Callenbach. Isbn 978 90 266 2203 8

Wie niet weg is wordt gezien

Voor Joodse kinderen, zoals Rachel en Esther, was alles wat het leven leuk maakte verboden door de Duitse bezetter, die Nederland in zijn macht had van mei 1940 tot mei 1945. Ida Vos heeft dat zelf meegemaakt en vertelt hoe het was en vooral hoe het vóélde een Joods kind te zijn tijdens de oorlog.

Vos, I. (2001) Wie niet weg is wordt gezien. Amsterdam: Leopold. Isbn 978 90 258 3039 0

Sabel

Max is een Joodse jongen die in 1943 met zijn familie wordt afgevoerd naar Kamp Vught. Het verhaal springt heen en weer tussen de tijd dat Max nog thuis woonde in de hoofdstad en de tijd die hij doorbracht in Vught.

Eenmaal opgesloten in Kamp Vught heeft Max één houvast: de rode kater Sabel die hij de kinderbarak heeft binnengesmokkeld. Door de ogen van Max ziet de lezer de wereld om de hoofdpersoon heen steeds kleiner worden.

In het slot lezen we hoe Max en zijn moeder in de zomer van 1943 met een van de verschrikkelijke kindertransporten via Westerbork worden overgebracht naar een vernietigingskamp en op dramatische wijze hun einde tegemoet gaan.

Wouda, S. (2017) Sabel. Hoorn: Uitgeverij Van Hoogland & Van Klaveren. Isbn 978 90 2586 483 5