Ruta Sepetys - Schaduwliefde

(Moon, 2011)

Lina Vilkas (15 jaar oud) is de dochter van een Litouwse professor. Op 14 juni 1941 komt er abrupt een eind aan het zorgeloze bestaan dat ze met haar broertje Jonas (10) heeft. Eerst keert haar vader Kostas niet terug van zijn werk. Dan, in de vroege avond, vallen leden van de Russische geheime politie, de NKVD, het ouderlijk huis binnen. Lina, haar broertje en haar moeder Elena hebben twintig minuten tijd om enkele bezittingen in te pakken. Vervolgens worden ze met bruut geweld afgevoerd naar een verzamelplaats bij het treinstation in hun woonplaats. Van daaruit worden ze samen met nog heel veel andere Litouwers als vee in een wagon op transport gezet naar een vooralsnog onbekende bestemming.

Het menselijk leed is onnoemelijk groot. Een jonge vrouw verliest haar pasgeboren baby en uiteindelijk ook haar verstand. Ze wordt door een commandant door het hoofd geschoten. Als Lina tijdens een korte stop stiekem op onderzoek uitgaat, ontdekt ze in een andere trein haar vader. Ze ziet kans enkele woorden met hem te wisselen. Het is de laatste keer dat ze hem spreekt.

Gedurende de reis leert Lina haar reisgenoten beter kennen. Ze sluit vriendschap met de zeventienjarige Andrius die zich met zijn moeder in dezelfde wagon bevindt. De reis eindigt vooralsnog in het Siberische werkkamp Altaj. Daar worden alle gevangenen onder strenge bewaking op het land aan het werk gezet. De NKVD probeert hen over te halen een document te ondertekenen waarin staat dat ze zich schuldig hebben gemaakt aan contrarevolutionaire activiteiten waarop een straf van liefst vijfentwintig jaar staat. Lina en haar familie weigeren te tekenen, maar er zijn gevangenen die bezwijken onder de druk.

Na bijna negen maanden worden de uitgemergelde en sterk verzwakte Lina, Jonas en Elena opnieuw op transport gezet. Hun lijden wordt nog groter als blijkt dat de eindbestemming Trofimovsk is, het meest noordelijke punt van de noordpoolcirkel, vlak bij de Noordpool. De winter die nog moet komen maakt heel veel slachtoffers. Ook Elena Vilkas komt te overlijden. De lijken voor de zelfgemaakte hutten stapelen zich op. Op een moment dat de wanhoop het grootst is, is er dan toch een lichtpunt. Het werkkamp krijgt onverwacht bezoek van dokter Samodurov, een inspectieofficier die dreigt een belastend rapport op te stellen voor het tribunaal. De NKVD’ers worden zo – tijdelijk - gedwongen de omstandigheden voor de gevangenen te verbeteren.

Het verhaal is geheel geschreven vanuit het perspectief van Lina. Vlak voordat ze door de Sovjetpolitie wordt opgepakt, was ze toegelaten tot de kunstacademie. Ze gebruikt haar tekentalent om te overleven. Lina legt in het diepste geheim alle gruwelijke ervaringen vast op papier dat ze in de voering van haar koffer mee smokkelt en dat ze zo nu en dan krijgt van medegevangenen. Ze heeft een afspraak met haar vader. Lina kan hem helpen haar te vinden door een spoor van anonieme schetsen achter te laten. Haar vader zal haar werk herkennen, zoals ook Lina de kunst van haar favoriete kunstenaar Munch overal onmiddellijk herkent. De gedachte haar vader terug te vinden blijkt uiteindelijk ijdele hoop. Via een bewaker in Trofimovsk hoort ze dat hij zou zijn gefusilleerd in een gevangenis in Krasnojarsk.

Schaduwliefde is wat mij betreft nu al een monument. Het is het debuut van Ruta Sepetys en werd direct in 26 landen uitgebracht. Sepetys is geboren in het Amerikaanse Michigan. Als dochter van een Litouwse vluchteling is ze altijd geïnteresseerd geweest in haar Litouwse verleden. De Baltische staten Estland, Letland en Litouwen verdwenen onder de expansiedrang van het Sovjetregime in 1941 van de kaart om er pas in 1991 weer op terug te keren. Met haar proza geeft Sepetys in dit hartverscheurend, tragisch verhaal de honderdduizenden mensen die slachtoffer werden een stem. De gebeurtenissen maken behoorlijk indruk en laten de lezer niet onberoerd, geven absoluut ook de nodige stof tot nadenken. Er zijn immers nog altijd mensen die vanwege hun geloof, afkomst of politieke opvattingen worden achtervolgd en onderdrukt! De stijl van de auteur laat zich nog het best omschrijven als sober, strak, beeldend en met een grote zeggingskracht. Stilistisch, maar ook psychologisch en compositorisch is de geschiedenis van een eenzame klasse en dit Young Adult-verhaal is het daarom meer dan waard om ook door volwassenen gelezen te worden!